Tilshunoslikning dolzarb muammolari

So’zlashuv stilining fonetik xususiyatlari. So’zlashuv stilida, bir tomondan, umumadabiy tilga xos, ikkinchi tomondan, og’zaki nutqqa xos talaffuz xususiyatlarini ko’rish mumkin.

Nutqning xarakter va xususiyatlariga ko’ra talaffuz normalarini ikki tipga ajratish mumkin. Birinchi tip talaffuz normasi lektorlar, aktyorlar, diktorlar, notiqlar nutqi uchun xarakterli bo’lib, adabiy til normalariga rioya qilishni talab etadi, unda har bir so’z aniq, dona-dona talaffuz qilinishi shart.

Talaffuzning ikkinchi tip normasi esa, asosan, so’zlashuvda, og’zaki nutqda uchraydi. So’zlashuv stilida umumiste’moldagi adabiy-neytral so’zlarni talaffuz qilishda birmuncha erkinlik sezilib turadi. So’zlashuv stiliga mansub so’zlar ko’pincha amaldagi adabiy-normativ shakllardan farqlanuvchi yoki unga qarama-qarshi keluvchi fonetik belgilarga ega.

Buning quyidagi ko’rinishlari mavjud:

1) So’z tarkibidagi tovushlarning o’rin almashinishi: qiyg’ir, nalat, shapra, so’zlari talaffuziga ko’ra jonli so’zlashuvga xos bo’lib ularning adabiy talaffuz formasi qirg’iy, la’nat, sharpa;

2) So’z tarkibidagi tovushlarning tushib qolishi: quflamoq (qulflamoq), tashamoq (tashlamoq), ko’kartmoq (ko’kartirmoq), barikaram (bargi karam).

3) Biror tovushning orttirilishi: chechmoq (yechmoq), qamchin (qamchi), korchallon (korchalon), yangitdan (yangidan).

4) Tovush almashinishi: bo’qoq (buqoq), mo’nchoq (munchoq), ko’mirchak (kemirchak), kuynak (kuylak), tanov (tarnov), qamich (qamish), nusqa (nusxa), qalmoq (qarmoq), qimillamoq (qimirlamoq), tiqillatmoq (tiqirlatmoq), boylamoq (bog’lamoq) va boshqalar.

5) Affikslar qo’shilishi natijasida o’zak-negizlarda hosil bo’ladigan qisqartmalar: opti (olipti), kepti (kelibdi), opketti (olip kelibdi).

Talaffuzning bu usuliga xos ko’rinishlaridan badiiy adabiyotda og’zaki nutqni aks ettiruvchi o’rinlarda, asar qahramonlari nutqida foydalaniladi.