|
Bektemirlarbeshog‘ayniedi. Og‘a-inilaro‘zlariningahilligi,
bir-birigamehrshafqatibilanhammaningdiqqatinijalbetar, havasinikeltirarekankattaakasi – Tohirko‘pyillardanberishahardayashabyuqoriidoralardaxizmatetar, ikkinchiakasi – Qodirkolxozdabrigadir; ukasiKamolesaToshkentdaoliymaktabdao‘qirdi-yu, biroqo‘tganyiliuhamarmiyagaolindi, o‘nettiyashararzandaZaynaboykolxozdagibolalarbog‘chasidamurabbiyaedi.
(Oybek)
KeltirilganSSBtarkibini, undagitema-remamunosabatini
tahliletamiz. Ko‘rinadiki, SSBtemasimiqdorgateng (beshog‘a-ini). Demak, o‘z-o‘zidanravshankiremada “besh-og‘ayni” haqidafikryuritiladi, miqdordankelibchiquvchinatijayahni “beshog‘ayni”ningkasb-korlari, mashg‘ulotlari , asosiybelgilarihaqidaxabarvamahlumotlarberiladi. Bundayko‘rinishdagisupersintaktikbutunliklarsanashintonatsiyasiningmavjudligi, SSBnitashkiletgannisbiymustaqilgaplarningayrimlaritarkibidaqiyoslashmazmuninihamyuzagachiqaruvchibo‘lsa, esakabileksikelementlar (ishoralar)ningbo‘lishibilanajralibturadi.
5. Makonbilanaloqadornatija.
Sepersintaktikbutunliklardagitema-remamunosabatining
butipidatemafikriningmahlumbiro‘rin, makon, joyhaqidaekanliginiehlonqiladi. SSBremasidaesao‘shamakonbilanbog‘liqbo‘lgan, uningmazmunidankelibchiquvchinatijaakeetadi:
Kattako‘cha…ikkalatomondanserbargdaraxtlarsaf
tortganbuko‘chatinch. Faqatengilshabadadanuer, buerdanhalqobbo‘libqolgansuv-yaqindayomg‘iryog‘ibo‘tganmi, yomaxsusmashinasuvsepibo‘tganmi, aytishqiyinfonarlarnuridamilt-miltqilibturibdi. Daraxtlarsoyasishuqadarqalinki, ko‘chaatrofidanimabor, nimayo‘qko‘ribbo‘lmaydi. Faqatko‘chaningo‘ziko‘rinadi.
(O‘.Umarbekov)
6. Temavaremaorasidaginomutanosiblik.
Supersintaktikbutunliklarturlitipdagivaturliko‘rinishdagigaplarbo‘lganiuchunham, uningtemasivaremasiorasidagimazmuniyaloqadorlikhammurakkablashibboradi. SSBtema-remasiorasidayanashundaymunosabatko‘rinishlarihamuchraydiki, ulardaremaningmazmunitemagazidholdakuchaytiriladi. Temaqandaymazmunniifodalamasin, o‘quvchiyokitinglovchiningasosiydiqqatiremagaqaratiladi:
Mirvaliningqo‘llaribaquvvatedi. Ammoqanchalikbaquvvatbo‘lmasin, bironsoatdanortiquniko‘taribturolmasdi.Bubahaybattog‘larni, so‘ngsizdalalarni, boshidanoxirigachayuribetibbo‘lmaydigano‘rmonlarni, o‘zigatobebo‘lganmingdanortiqodamniqisibushlabturganbubaquvvatqo‘llarendiuningbirginao‘ziniko‘taribturishgaojizlikqilardi.
(S.Ahmad)
YUqoridakeltirilganSSBdatemavaremaorasidazidlashmunosabatio‘rnatilgan. Ko‘rinibturganidekSSBningtemasiMirvaliningqo‘llaribaqauuvatedi. Ammoqanchalikbaquvvatbo‘lmasin, bironsoatdanortiquniko‘taribturolmasdi.
YUqoridakeltirilganSSBdatemavaremaorasidazidlashmunosabatio‘rnatilgan. Ko‘rinibturganidekSSBningtemasi «Mirvaliningbaquvvatqo‘llari” biroqbuSSBremasidaqo‘llarningbaquvvatligidankelibchiquvchinatijao‘zaksinitopmagan. Butipdagitema-remamunosabatiyuqoridabizsanabo‘tganumumiy “oqibat-natija” munosabatiko‘rinishlarigamostushmaydi. CHunkiyuqoridagiSSBdatemadankelibchiquvchinatijaaksetmaydi. Buerdatemaganisbatanremadazidlik, qarama-qarshilikifodoetilgan, chunkitemadagi “baqavvatqo‘llar” remada “ko‘taribturolmasdi” ojizlikqilarditarzidaifodaetiladi. Umuman, yuqoridagiholatnitema-remaorasidaginomutanosiblikdebbaholashmumkin.
7. Temaningumumiymazmuniyokiuningbirorbo‘lagibilanaloqadorizoh.
Bundayaloqadorlikmavjudbo‘lganSSBlarningremasitemadaurg‘uberilgan, o‘quvchidiqqatitortilganasosiytushunchalargaizohberishdanularnikonkretlashtirishdaniboratbo‘ladi. SSBtema-remasidagibundaymunosabatko‘rinishlaridoirasijudakengbo‘lib, bizbuo‘rindaularningayrimlarigaginamisolkeltiramiz:
a) ruhiyholatbilanaloqadorizoh:
Harkimhayotdanharxillazzatoladi. Kimdirmaishatdan, fohishalardavrasidayayrabtuno‘tkazishdan, boshqabirovesaanashuharomyo‘lgayurmaganidanlazzatlanadi. Kimdirto‘plaganmol-dunyosigaqaragansayinko‘ziquvnaydi, boshqasiteshiktog‘oragaqarab, qorinvanafsbandasibo‘lmaganiuchunyaratgangashukurqiladi.
(M.Mansurov)
YUqoridata’kidlabo‘tilganidek, bundaymazmuniymunosabatyuzagachiqqanSSBlardatemagaqaragandaremamuhimahamiyatgaegabo‘ladi. KeltirilganSSBdahamtema-remanitashkilqiluvchiqiyosgaplarorqaliyoritibberilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
