Тилини ривожлантириш департаменти ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

1.1 Dengeli Derlem 
Dengeli bir derlem hazırlanırken ilk olarak derlemin dili ve kapsayacağı zamana karar vermek 
gerekir. Hazırlanacak bir derlem, dil bilimciler için geniş bir zamanı içermesi gerekirken bilişimciler için 
güncel dilde olması yeterlidir. Örneğin dil bilimciler için yeni Türk harflerinin kabul edildiği ve dil 
devriminin başlangıç tarihi uygun bir başlangıç olabilir. Böylece Türkçenin zaman içindeki gelişmesi 
incelenebilir. Yukarıda açıklandığı gibi dengeli derlem ağırlıklı olarak dil bilimcilerin kullanmak 
isteyecekleri derlem türüdür. Dil bilimciler derlemi aşağıda sıralanan çalışmalar için kullanmak isterler: 

Dilin söz varlığının ortaya çıkarılması buna bağlı olarak sözlük hazırlamak. 

Bir sözcüğün doğduğu zamanı belirlemek ve zaman içindeki kullanım sıklığını incelemek. 

Bir sözcüğün zamanla unutulmasını izlemek. 

Dildeki yerli ve yabancı sözcüklerin oranı ve oranlardaki değişimler, yabancı dillerin etkisini 
değerlendirmek.

Sıklık sözlüğünün hazırlanması. 

Bir yazarın kullandığı sözcükleri belirlemek. 
Dengeli bir derlem seçilmiş dilde, belirlenmiş zaman aralığında yayımlanmış metinlerden belli 
boyda örnekler alınarak oluşturulur. Amaç dili en kapsamlı biçimde temsil edecek derlemin 
hazırlanmasıdır. İlk aşamada metinlerin seçileceği konular, yazarlar ve örnek metin boyları belirlenir. 
Metinler değişik alanlardan seçilerek dilin değişik alanlardaki kullanımı örneklenir. Örneğin günlük 

---

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
10 
haberler, eğitim kitapları, güncel bilgi kaynakları, kurmaca yazılardan metinler derlenir. Her konu başlığı 
altında alt başlıklar oluşturulur. Tüm bu çalışmalara başlanmadan önce her bir konu ve alt konunun dili 
temsilindeki ağırlığı hesaplanır. Bir konunun dili temsilindeki ağırlığı, toplumun bu konuya verdiği 
öneme bağlıdır. Bir anlamda bu konuda yayımlanmış olan metinleri okuma sıklığı, konunun ağırlık 
katsayısını belirtmektedir. Seçilecek örneklerin boyları ve sayısı hazırlanması hedeflenen derlemin boyu 
ile ilişkilidir. Dengeli derlemler için derlem boyutunun 2.500.000 sözcük, örnek metin boyunun 5000 
sözcük olması beklenir. Bu sayılara göre örnek metin sayısı hesaplanır. Çizelge-1'de Türkçe derlemi için 
önerebileceğimiz konular, konuların ağırlığı ve metin sayıları verilmiştir. Önerdiğimiz derlemde toplam 
metin sayısı 500'dür. Dolayısıyla: 
Derlem boyu = 2.500.000 = 500 · 5000 sözcük 
Derleme katılan her bir metin için yapılacak işlemler şöyledir: 

Belirlenen zaman dilimi içinde dili temsil edecek 500 eser belirlenmelidir. 

Belirlenen eserlerden rastgele 5000 sözcükten oluşan bir kısım seçilmelidir. 

Seçilen her bir metin için künye hazırlanmalıdır. Künyede eser adı, yazarı ve zaman bilgisi yer 
almalıdır.