Tili va adabiyoti universiteti

Балли Ш. Французская стилистика. –М.:  Изд-во иностранной литературы , 1961. –С.355 – 
357. 

---

 
66 
keling!  (“Vite!  venez!”).  Sh.Balli  shunday  ta’kidlaydi:  “Bu  biz  gap 
bo‘laklarining  dislokatsiyasi  deb  atagan  hodisaning  eng  oddiy  misolidir. 
Ehtimol,  bu  hodisa  so‘zlashuv  tili  sintaksisining  eng  xarakterli 
xususiyatlaridan biri (kamida fransuz tilida) sifatida qaralishi mumkin.” Ayni 
paytda  atoqli  olim  dislokatsiya  natijasida  jumlaning  tarkibiy  unsurlari  bir-
biridan  ajratilar  va  ajratilgan  bu  unsurlar  ekspressiv  urg‘uli  “embrional” 
gaplarga  aylanar  ekan,  tinglovchi  butun  mazmunni  birdaniga  emas,  balki 
alohida-alohida  qismlar,  “porsiyalar”  shaklida  idrok  etish  imkoniyatiga  ega 
bo‘lishini,  shuningdek,  dislokatsiya  gap  bo‘laklarining  odatdagi  mantiqiy 
tartibining  o‘ziga  xos  tarzda  buzilishi  bo‘lganligi  uchun  ham  tinglovchi 
diqqatini tez jalb qilishi va o‘zida ushlab turishi bilan ham stilistik qimmatga 
molik  ekanligini  aytadi.  Ko‘rinib  turganiday,  Sh.Balli  tomonidan 
“dislokatsiya”  termini  bilan  ifodalangan  hodisa  muayyan  gap  tarkibidagi 
bo‘laklarni  u  yoki  bu  stilistik  maqsad  bilan  qayta  joylashtirishdan  iborat 
(zotan,  dislokatsiya  so‘zining  ma’nosi  “joylashtirish,  qayta  joylashtirish” 
demakdir 
117
),  bunda  gap  bo‘laklari  yoki  gap  qismlari  qayta  joylashtirilar 
ekan,  gapdan  tashqariga  chiqarilayotgan  qism  gapdan  keyin  ham,  oldin  ham 
qo‘yilaverishi  mumkin.  Aytish  mumkinki,  dislokatsiya  parsellyasiya 
hodisasini  ham  o‘z  ichiga  oladi,  lekin  parsellyasiyaga  qaraganda  kengroq 
hodisa,  chunki  dislokatsiya  gapdagi  muayyan  qismning  gapdan  oldinga 
chiqarilishini ham nazarda tutadi. 
Fransuz  tili  stilistikasini  tavsif  etar  ekan,  K.A.Dolinin  Sh.Ballining 
dislokatsiya  haqidagi  fikrlarini  rivojlantiradi,  emotsional  sintaksis  hodisasi 
bo‘lmish 
dislokatsiyaning 
turli 
ko‘rinishlarini 
tahlil 
qiladi 
va 
parsellyasiyalangan  konstruksiyalar  ham  ayni  shu  dislokatsiya  hodisasining 
mahsuli ekanligini, dislokatsiyaning bir ko‘rinishi ekanligini aytadi.
118
   
 Gap sintaktik strukturasining bunday nutqiy bo‘laklanishi E.V.Guliga, 
A.A.Andrievskaya,  V.G.Admoni  kabi  ayrim  tadqiqotchilar  tomonidan 
“separatizatsiya”  termini  bilan  nomlanib  o‘rganilgan,  bu  hodisaning  badiiy 
nutqdagi  o‘rniga  alohida  urg‘u  berilgan.
119
  Separatizatsiya  (separatsiya) 
so‘zining  “ajratish,  tarkibiy  qismlarga  bo‘lish”  ma’nosidan
120
  kelib  chiqilsa, 
mazkur  termin  ayni  hodisaning  mohiyatini  ifodalay  olishini  ta’kidlash 
mumkin.  Ammo  aytish  joizki,  bu  tilshunoslarning  ba’zilari,  masalan,  nemis 
tili  sintaksisining  taniqli  tadqiqotchisi  V.G.Admoni  “separatlashtirilgan 
konstruksiyalar”ni  ilova  konstruksiyalar  bilan  bir  xil  hodisa  sifatida  talqin 
qiladi. U bunday konstruksiyalarning mohiyati elementar gapga xos bo‘lgan 
 
     
117
  Ўзбек  тилининг  изоҳли  луғати.  5  жилдли.  1-жилд.  Тошкент:  Ўзбекистон  миллий 
энциклопедияси, 2006. –Б.627. 
     
118
   Долинин К.А. Стилистика французского языка. –Л.: Просвещение, 1978. -С. 256. 
    
119