Tili va adabiyoti universiteti

bereznyak – beryoza, subbota – subbotnik, 
shanba – shanbalik,ish – ishchi, Moskva – moskvalik.
Oʻzbek tilida qoʻshimchalar asosida soʻz 
yasalishi rus tilida suffikslar asosida soʻz yasalishiga nisbatan juda katta qismni tashkil qilmaydi,
yangi soʻzlarni yasovchi qoʻshimchalarning soni oʻzbek tilida rus tilidagi kabi juda koʻp emas, 
shunga qaramasdan bu soʻz yasovchi qoʻshimchalarning soʻz yasash imkoniyati rus tilidagiga 

---

495 
nisbatan ancha kengdir. Masalan, oʻzbek tilida – 
lik
qoʻshimchasi bir qancha maqsadlarda 
qoʻllanishi mumkin:
a) Holat yoki shaxslarning munosabatlarini aks ettiruvchi ot soʻz turkumiga oid soʻzlarni 
yasash uchun. Masalan: otalik – otsovstvo, fuqarolik – grajdanstvo, bolalik – detstvo.
b) Mavhum tushunchalarni anglatuvchi otlarni yasash uchun. Masalan: tozalik – chistota, 
yolgʻizlik – odinochestvo, tezlik – skorost, tinchlik– mir, spokoystviye.
v) Boshqa ma'noli otlarning yasalishida qoʻllanadi. (oʻn yillik– desyatiletka, shanbalik– 
subbotnik, toshkentlik – tashkentes).
Rus tili va oʻzbek tillarida ot soʻz turkumiga oid soʻzlarning yasalishida ham farq bor, rus 
tilida bir ma'noni ifodalash uchun bir necha suffikslar qoʻllanishi mumkin. Masalan, shaxs 
nomlarini ifodalash uchun, ya'ni, uning kasbga doir faoliyatni ifodalash uchun rus tilida 
– tel, – 
щik, – chik, – nik, –ist
suffikslari qoʻllanadi. Oʻzbek tilida esa bu ma'nolarni odatda bir affiks – 
chi 
orqali berish mumkin. Toʻgʻri,
- chi 
yordamida aksariyat
 
kasb nomlarini ifodalovchi 
koʻplab soʻzlarni yasash mumkin, bu qoʻshimcha soʻz yasash imkoniyatiga koʻra eng mahsuldor 
qoʻshimchalardan biri sanaladi, masalan: 
oʻqituvchi, oʻquvchi, tarixchi, uchuvchi, toʻquvchi, 
sportchi, suvchi, navbatchi
va boshqalar.
Oʻzbek tilida kasb nomlarini ifodalash uchun qoʻllanadigan boshqa qoʻshimchalar ham bor, 
masalan:
-bon, - kor(-gor,-gar,kar), -shunos, -kash,-dor,-boz, -paz,-xon,-doʻz, -boz, -parast, -
furush
va boshqalar [Rasulov, 2003:80].
Sanab oʻtilgan qoʻshimchalar asosida yasaladigan quyidagi soʻzlarni koʻrib chiqamiz. Ularning 
aksariyat qismi kundalik turmush tarzida faol qoʻllanadigan soʻzlar hisoblanadi: 
-bon( bogʻbon,mezbon, darvozabon, sorbon), 
 -dosh ( sinfdosh, yurtdosh, vatandosh, qarindosh, suhbatdosh, kasbdosh); 
-kor,-gor,-gar,kar(paxtakor,pillakor,gʻallakor,talabgor,kimyogar, zargar,savdogar, miskar); 
-shunos (tilshunos,adabiyotshunos,huquqshunos, siyosatshunos, mintaqashunos); 
-kash ( mehnatkash, aravakash). 
Oʻzbek tilida 
–dosh 
qoʻshimchasi ma'lum bir guruhga mansub shaxslarni anglatuvchi shaxs 
otlarini yasaydi. Masalan, 
sinfdosh, guruhdosh, yurtdosh, vatandosh, qarindosh, suhbatdosh, 
kasbdosh; 
Rus tilida esa bu soʻzlarning tarjimasi yoki qoʻllanilishi quyidagicha boʻladi: 
odnoklassnik, odnogruppnik, zemlyak, sootechestvennik, rodstvennik,sobesednik, kollega. 
Koʻrinib turibdiki, bu guruhdagi soʻzlarning asosiy qismi 
–nik 
affiksi bilan yasalgan boʻlsada, 
ba'zi soʻzlarning koʻrinishida farqli holatlar ham uchraydi. 
Prefikslar yordamida rus tilida soʻz yasalishi – bu yasalayotgan soʻz oldidan old 
qoʻshimchaning qoʻshilishidan yangi soʻzlarning yuzaga kelishi: 
sistema – podsistema, yexat – 
uexat, chitat – prochitat
. Bunday til hodisacini oʻzbek tilida ham kuzatish mumkin, masalan: 
bahavo, badavlat, bahuzur, bafurja, bebaho, bepul, betayin, bebosh, nooʻrin, notoʻgʻri, noqulay, 
noaniq, norasmiy, serunum, sersuv, serhosil, sergul, sergʻayrat, serfarzand
va boshqalar. 
Soʻzlarni qoʻshib soʻz yasash – bunda ikki yoki undan ortiq soʻzlar yoki soʻz asoslarini 
qoʻshish orqali yangi soʻzlarni yasash mumkin. Soʻzlarni qoʻshib yoki juftlab qoʻshma soʻzlarni 
yasash usuli rus tilida ham, oʻzbek tilida ham roʻy beradi. Masalan: 
divan-krovat, vagon-
restoran, baxt-saodat, kuch-quvvat, qavm-qarindash, oziq-ovqat, katta-kichik, uzoq-yaqin, past-
baland
va hokazo. Soʻzlarni qoʻshib yangi soʻzlar yasalishidan qoʻshma soʻzlar hosil boʻladi, 
ular qoʻshib yoziladi. 
Quyidagi misollarda esa rus tilida soʻzlarni qoʻshish orqali yasalgan 
snegopad (qorning koʻp 
yogʻishi), snegoxod (qorda yurish uchun transport vositasi), zvezdopad (yulduzlar chamani), 
ostroumiye (oʻtkir aql), zemlatryaseniye (yer qimirlashi), golovokrujeniye (bosh aylanishi) 
umopomracheniye (aqlning xiralashishi) 
kabi soʻzlarni misol keltirish mumkin. Shuningdek,
oʻzbek tilida esa 
tezyurar – (skoroxod)–muzyorar (ledokol), toshbaqa – (cherepaxa), otboqar –
(konyux), tokqaychi – (sekator)
soʻzlarining oʻzbek tilida koʻp qoʻllanishini aytishimiz mumkin. 

---

496 
Soʻz yasalishining ot soʻz turkumiga oid bir qancha misollar va sifat soʻz turkumiga oid 
soʻzlarning yasalishi haqida bir oz toʻxtaldik. Vaholanki, barcha soʻz turkumlari, shuningdek, 
sintaksis, stilistikaga oid mavzularni ham ona tili qiyoslab tushuntirilgan holda oʻzbek tilini 
oʻrgatish talablarni tilga oid asosiy qoidalarni, tushunchalarni tezroq egallashlariga yordam 
beradi.