Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Abduraimov Sh. Oʻzbek tilining universal lugʻati (imlo, izohli lugʻat). 2019.
2. Абдушукуров Б. “Қисаси Рабғузий” лексикаси. – Т.: Академнашр, 2008.3.
3.Abdurahmonov G., Toʻxliyev B., Rustamov A., Dadaboyev H. Qutadgʻu bilig. I, II, III,
IV, V jildlar. – Toshkent: Jahon print, 2011.
4.МаксФасмер. Этимологический словарь русского языка. – Москва:
Прогресс,1986.
5. MahmudKoshgʻariy. Devonilugʻotut – turk. (I, II, III jildlar). – Toshkent, 1963.
6. Oʻzbek tilining izohli lugʻati. (I, II, III, IV jildlar). – Toshkent.
7. Shukurov E. Bobo soʻz izidan. – Toshkent: Mashhur-press, 2018.
8. Шипова Е.Н. Словарь тюркизмов в русском языке. -Алма-Ата,1976.
227
III SHU’BA. MADANİYATLARARO MULOQOT VA OʻZBEK TİLİ
TARAQQİYOTİ
Özbekçeden türkçeye aktarmalarda art fiil sorunu
The Auxiliary Verbs Issues in Translating from Uzbek to Turkish
Ahmet Karaman
Annotation:
In this article, the subject of descriptive verbs that are frequently used in
Uzbek is discussed. Descriptive verbs used in Turkiya Turkish are fewer than Uzbek. Therefore,
our students who learn Uzbek make various translation mistakes. I will try to explain this topic
in this article.
Key words:
auxiliary verb, leading verb, adverbial verb
20. yüzyılın başlarında parçalanan Türk Dünyası yaklaşık yüz yıl kadar birbirinden
habersiz ve birbirinden kopuk yaşamıştır. Yüzyılın sonlarında Sovyetlerin dağılmasıyla
bağımsızlığına kavuşan Türk Cumhuriyetleri ile Türkiye arasındaki ilişkiler de artmıştır.
Türkiye’de 1990’lı yıllarda Türk lehçeleri ile ilgili çalışmalar hız kazanmıştır. İlki 1992
yılında Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinde kurulan günümüzde ise on sekiz üniversitenin
bünyesinde kurulan Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları bölümlerinde Türkiye dışındaki Türk
halklarının dilleri ve edebiyatları okutulmaktadır.
Özbekçe, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları bölümlerinde okutulan temel
lehçelerden biridir. Çağdaş Uygurca ile birlikte Karluk Türk Lehçeleri grubunda yer alan
Özbekçe zengin bir edebî mirasa sahiptir. Gerek sözlü edebiyat ürünleri gerekse yazılı edebiyat
ürünleri bakımından oldukça zengindir. Bu edebî zenginlik pek çok öğrenciyi Özbek dili ve
edebiyatı sahasında çalışmaya sevk ediyor.
Özbek dili ve edebiyatı sahasında çalışan öğrencilerin karşılaştıkları çeşitli güçlükler
bulunmaktadır. Bunlardan biri metin aktarma düzeyinde yaşanan sıkıntılardır. Atasözü ve
deyimlerin aktarılması, yalancı eşdeğer sözcükler ve art fiillerle kurulan birleşik fiillerin
aktarılmasıdır. Özbekçede kullanılan art fiillerin sayısı Türkiye Türkçesindeki art fiillere göre
daha fazladır. Çağdaş Özbek edebî dilinde art fiil sayısı Reşetov’a göre otuzdan fazladır
(Reşetov vd. 1966: 308).
Özbekçede kendi anlamını yitirip sadece art fiil olarak kullanılan fiil yoktur. Bazı fiiller
hem asıl fiil hem de art fiil olarak kullanılabilmektedir. Bu fiiller “ başla-, yat-, tur-, yür-, otur-,
yat-, bol-, bit- (bitir-), al-, ber-, kal-, koy-, çık-, bar-, kel-, ket-, yubar-, taşla-, sal-, tüş-, ol-, öt-,
et-, kör-, kara-, bak-” fiilleridir. Art fiiller asıl fiillere -(i) b ve -a, -y zarf fiillerini alarak
bağlanırlar. Asıl fiillere -(i) b zarf fiiliyle bağlanan on altı art fiil vardır: “koy-, tüş-, çık-, yat-,
yür-, otur-, kel-, yubar-, taşla-, bol-, yat-, ol-, bit-, öt-, bak-, kara-”. Asıl fiillere –a /-y zarf
fiilleriyle bağlanan art fiiller üç tanedir: “başla-, yaz-, bil-”. Her iki zarf fiile de asıl fiillere
eklenen art fiiller de şunlardır: “al-, ber-, kal-, bar-, kör-, tur-, ket-, sal-”.
Art fiillerin birleştikleri zarf fiil çeşidi onların anlam çerçevesini de etkilemektedir. Asıl
fiil + -(i) b + art fiil yapısında yer alan art fiiller daha zengin anlam dairesine sahiptir (Haciyev
1966: 22).
Türkiye Türkçesi ile karşılaştırıldığında “fiil + zarf fiil + art fiil” biçiminde art fiil olarak
kullanılabilen fiillerin sayısı Özbekçede daha çoktur. Bu yapıdaki birinci fiil sözdiziminde art
fiile bağlı iken anlam olarak art fiil birinci fiile bağlıdır:
Associate Proffessor. Dr., Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve
Edebiyatları Bölümü Öğretim Üyesi, ahkaraman03@gmail.com
228
Do'stlaringiz bilan baham: |