Tili va adabiyoti universiteti

2.
Anlamlarına göre kalıp sözler (Gerçek anlamlı kalıp sözler, Değişmece anlamlı kalıp 
sözler) 
3
. İşlevlerine göre kalıp sözler 
4.
Bağlamlarına göre kalıp sözler 
İşlevlerine ve bağlamlarına göre kalıp sözlerin sınıflandırılmalarında bir ilişki 
bulunmaktadır. Bu iki sınıflandırma ölçütünde kalıp sözlerin kullanıldıkları yer ve duruma 
odaklanılmıştır. Örneğin 
güle güle oturun 
kalıp sözü, yeni bir eve sahip olan birisine karşı iyi 
niyet bildirme anlamı taşıdığı için bu işlevde değerlendirir. Yine bu kalıp söz 
yeni ev edinme
durumu üzerine söylenebileceği için yalnızca bu bağlamda değerlendilir.
Türkiye Türkçesinde kalıp sözler, tıpkı terimler, atasözleri, deyimler, ikilemeler gibi 
kendisine söz varlığı öğeleri arasında yer bulabilmiştir. (Aksan, 2004: 35-190) Gökdayı ise 
içerisine atasözü, deyim, ikileme ve kalıp sözlerin dahil olduğu 
kalıplaşmış dil birimleri 
adında 
bir küme oluşturmuş ve bu oluşturduğu kümeyi diğer söz varlığı birimlerinden ayırmıştır 
(Gökdayı, 2020: 22).
Sonuç 
Bu çalışmada Özbek Türkçesinde ve Türkiye Türkçesinde bulunan kalıp sözler konusuna 
dair genel bir incelemede bulunulmuştur. Kalıp sözlerin ne olduğu açıklanmaya çalışılmış, bir 
yapının kalıp söz olup olamayacağının nasıl bir ölçütle değerlendirilebileceği ifade edilmiştir. 
Daha sonraki süreçte ise iki büyük Türk lehçesi arasında kalıp sözler konusunun durumuna 
değinilmiştir. Öncelikle Özbek Türkçesindeki kalıp sözlerin durumuna bakılmış, kalıp sözlerin 
Özbek Türkçesinde 
“soʻz-gap, boʻlaklarga ajralmaydigan gap, 
undash gap, 
boʻlinmas gap, 
modal soʻzlar” 
gibi isimlerle adlandırıldığından bahsedilmiş ve genel anlamda “soʻz-gap” 
kavramının tercih edildiğinde kanaat getirilmiştir. Daha sonra ise Özbek Türkçesinde kalıp 
sözler konusunda yapılan çalışmalara değinilmiştir. Bu noktada Bobokolanov ismi, Özbek 
Türkçesinde kalıp sözler konusunda dikkat edilmesi gereken önemli bir isimdir. Daha sonra ise 
Özbek Türkçesinde kalıp sözlerin sınıflandırılmasına dair bilgiler verilmiş ve güncel bir 
sınıflandırmaya yer verilerek konunun açıklanmasına gayret edilmiştir. 
Daha sonraki bölümde ise Türkiye Türkçesinde mevcut olan kalıp sözler konusuna dair 
genel bilgiler verilmiştir. Türkiye Türkçesinde bu konunun 
“kalıp sözler”, “ilişki sözleri”, 
“kültür birim”, “iletişimsel sözler” 
gibi adlandırmalarla incelendiğini, fakat genel olarak 
“kalıp 
sözler” 
adlandırılmasının tercih edildiği belirtilmiştir. Yine Türkiye Türkçesinde kalıp sözler 
konusunda yapılan çalışmalara değinilmiş, bu bölümde Hürriyet Gökdayı isminin bu alanda 
yapmış olduğu çalışmalarla Türkiye sahasında önplana çıktığı belirtilmiştir. Son bölümde ise 
Türkiye Türkçesinde kalıp sözler konusunun sınıflandırılmasındaki sorunlardan bahsedilmiş ve 
Hürriyet Gökdayı’ya ait bir sınıflandırmaya yer verilmiştir.
Yukarıdaki bilgiler ışığında Özbek dilbiliminde Türkiye Türkçesine kıyasla kalıp sözler 
konusunun daha geniş yer bulabildiğini tespit edebilmekteyiz. Birçok Özbekçe dilbilgisi 
kitabında kalıp sözler konusunun yer bulabilmesine karşın Türkiye Türkçesi dilbilgisi 
kitaplarında bu konunun kendine yer bulamaması bu durumun en büyük ispatı olarak sayılabilir. 
Yine Özbek Türkçesinde bu konuya dair birçok farklı görüşün bulunmasına rağmen Türkiye 
Türkçesinde kalıp sözler konusunda ortaya atılan görüşlerin sayısındaki miktarın az oluşu bu 
duruma örnek verilebilir. Türkiye Türkçesinde kalıp sözler için “kalıp söz” terimi çoğu 
araştırmacı tarafından yeterli bulunmasına rağmen bu konuda Özbek Türkçesinde yapılan 
çalışmalarda bir bütünlüğün sağlanamayışı ve farklı görüşlerin varlığını sürdüğünü de belirtmek 
gerekir.

---

235 
Sonuç olarak, ait olduğu her dilde varlığını geçmişten geleceğe bir kültür mirası olarak 
sürdüren kalıp sözler, belirli ölçütler ve sınıflandırmalar çerçevesinde detaylı olarak incelenmesi 
gereken önemli bir konudur. Hem Türk dünyasındaki ortak değerlerin dile yansımasını tespit 
edebilmek adına hem de her iki lehçe için de sahip oldukları dil hazinesine sahip çıkabilmek 
adına tıpkı atasözleri, deyimler gibi kalıp sözlerin de sözlükleri hazırlanmalı ve bu konuya 
dilbilgisi kitaplarında yer verilmelidir.