91
“Ravshan” dostonida keltirilgan ushbu jumla deyarli barcha xalq ogʻzaki ijodi janrlari
qahramonlariga xos an’anaviy oʻxshatish etalonlariga aylanib ulgurgan desak mubolagʻa
boʻlmaydi. Xususan, doston va ertak janriga mansub deyarli barcha oʻzbek milliy folklori
namunalarida xuddi shu tipdagi oʻxshatishlarni uchratishimiz mumkin. Oʻzbek xalqi yigit
kishiga xos tashqi goʻzallik sifatlarini aynan
sher haybatli, yoʻlbars kelbatli, qoplon yurakli,
arslon bilakli
oʻxshatishlari bilan ifodalashi aynan oʻzbek oʻgʻlonlarining kuchli, baquvvat
gavdasiga nisbat berib qoʻllaniladi. Mana yana bitta misol:
Umrimga bahorim, senga yoʻl boʻlsin?
Talpingan shunqorim, senga yoʻl boʻlsin?
Bir qoʻzi-qoʻchqorim, senga yoʻl boʻlsin?
Novda oʻsgan chinorim, senga yoʻl boʻlsin?
Sogʻinsam xumorim, senga yoʻl boʻlsin?
Bogʻimda anorim, senga yoʻl boʻlsin?
Qatordagi norim, senga yoʻl boʻlsin?
(Ravshan, 18.)
Ingliz tilida
lion head – arslon bosh, swan-neck – oqqush boʻyin, doe-eyes – ohu
koʻzlar, as innocent as a dove – kaptarday begunoh yoki musichaday beozor
va hokazo.
Ayniqsa, ingliz badiiy adabiyotida
lion, eagle, dove, coo
kabi zoonimik nomemalar koʻp
uchraydi. Eng qizigʻi mazkur hayvon nomlari oʻzbek lingvomadaniyatida ham faol qoʻllanilishga
ega. Masalan,
burgutday parvoz qilmoq, sherday olishmoq, musichaday beozor, kakku ovoziday
mayin
va boshqalar.
Naturmorfik metaforalar ham goʻzallik konseptini ifodalashda nihoyatda faol qoʻllaniladi.
Oʻz nomidan ham koʻrinib turganidek, ular tabiat bilan bogʻliq nomlarni koʻproq oʻzida ifoda
etadi. Chunonchi, oy, quyosh, yulduz, marvarid, billur va hokazo predmetlar orqali inson tashqi
qiyofasiga, nafaqat tashqi qiyofasiga, balki ichki dunyosiga nisbat berish oʻzbek tili
metaforizatsiyasida nihoyatda keng uchraydigan hodisa sanaladi.
Ravshanbek zehnini qoʻyib
qarasa, yasangan hurday, tishlari durday, koʻzlari yulduzday, qoshlari qunduzday, lablari
qirmizday, ogʻizlari oʻymoqday, lablari qaymoqday, ikki yuzi oyday, tarlon-qarchigʻay
uchadigan qushday, muhrlangan qogʻozday yalt-yult etib oʻtiribdi.
(Ravshan, 55.)
Mazkur
jumlada keltirilgan dur, yulduz, oy kabi nomlar naturmorfik metafora turiga mansub
oʻxshatishlar sanaladi. Naturmorfik metaforalar asosan tabiatda yagona va qoʻlyetmas samoviy
jismlar: oy, quyosh, yulduz; qimmatbaho va nodir toshlar: oltin, kumush, marvarid-dur, billur;
makon va zamonni ifodalovchi soʻzlar: kun, tun; tabiat hodisalari: yomgʻir, qor, kamalak va
hokazo nomemalar bilan bogʻlanib inson tashqi va ichki dunyosini
ifodalash uchun xizmat
qiladi. Quyida turli xil janrdagi asarlarda qoʻllanilgan naturmorfik metaforalarga misollar
keltirmoqchimiz:
Do'stlaringiz bilan baham: