Tili va adabiyoti universiteti

Ebu Bekir Muhammed b. ZekeriyaRazî
(Kitab el
-
havîfit
-
tib), 
Ebu MensurHasan b. 
NuhKamerî
(Kitabı ilel el-elil), 
Ebu Ali İbn Sina
(Kitab ül
-
Kanunfit
-
tib)ve onun öğrencisi 
Şerefiddin Ebu Abdullah Muhammed b. Yusufİlakî
(Külliyati tıbbîİlakî), 
Ebu Reyhan 
Birunî
(Kitab us-seydenefit-tib) gibi bilim adamlarının yaşadığı dönemde tıp ilmi zirve dereceye 
ulaşmıştı. Fakat o dönemlerde resmî dil Arapça olduğundan tıp da dahil hemen bütün bilimsel 
eserler Arap dilinde yazılırdı. Bu yüzden bilimsel terminolojinin temelini Arapça kelimeler 
oluşturmuştur. 
Tıbba ait bilimsel eserler, Ebu Bekir Razî, İbn Sina’nın yaşadığı dönemden XX.yüzyılın 
ilk yıllarına kadar genel olarak Arapça, kısmen de Farsça yazılırdı. Belli süre sonra bu eserler 

O‘zbek tili, adabiyoti instituti, kichik ilmiy xodim. 
[e-mail]
 

---

179 
Türk, Özbek, Tatar ve diğer Türk dillerine çevrilmiştir. Ebu Bekir Razî’yin öğrencisinin 
topladığı
Hastalıklar Tarihi 
“Касалликлар тарихи” eserinin XVIII.yüzyılda gerçekleştirilen 
Türkçe tercümesi, Curcanî’yin XIII. yüzyıl tıp ansiklopedisiolan
Zehire-i Harezmşahî
“Заҳирайи 
Хоразмшоҳий” eseri, Mahmud Çağminî’yin XIV.yüzyılda yarattığı 
El-kanunça
“Ал-қонунча”
 
(Küçük Yasa)
eseri, Yusufî’yin 
Camî el-fevaid
“Жомиъ ал-фавоид” eseri, Sultan AliHurasanî’yin 
Mukaddime-i destur el-ilaç
“Муқаддимаи дастур ал-илож” eseri, Muhammed Arzanî’yin 
Mizan 
et-tib
“Мизон ат-тиб” eserlerinin Özbekçe tercümesibunların bazılarıdır. [Mirahmedova Z. 
Taşkent 2010: 21] Söz konusu tercüme eserler, birçok Türk halklarının eselerinden yararlanma 
ihtiyacını doğurdu ve Özbk tıp ilmi ve tıp terminolojisinin gelişmesinde büyük önem 
taşıdı.Özbek tıp terminolojisi üzerinde fikir yürütürken Kaşgarlı Mahmud’un Türk halklarının 
kültürel hayatında, özellikle dilbiliminde ayrı yer tutan
Divan-u lugati-t türk
eserini hatırlamak 
yerinde olur. Çünkü söz konusu lûgat, IX-X.yüzyıl Türk dilinin kelime dağarcığını tamamen 
kapsamış bir eserdir. Eserin yaratıldığı dönemden önce ve daha sonra kullanılan tıp terimlerinin 
söz konusu eser vasıtasıyla günümüze kadar ulaşmış olması, 
Divan-u lugati-t türk
’ün değerini 
belirlemektedir.Eserde ірің
-йиринг
(iriŋ
-irin
)(I,154),інäкў (іnäkü 
– göbek bağının iç tarafında 
oluşan bir çeşit hastalık
)(I,155)
, 
узуз
– қўтир
(uzuz 
– uyuz
)(I,88)
, 
utuk
-ishal ve kusma, 
утук(I,99)
, 
іg
-hastalık, 
іг(I,82)
, 
учғуқ
-тумов 
(uçğuq
-nezle, soğuk alma
)(I,124), сöгäl-
касал 
(sögäl-
hasta
)(I,234), чэкäк-
чечак касаллиги (чигилча)
(çekäk-
çiçek hastalığı
)(I,369), тумағу-
тумов
(tumağu-
nezle
)(I,418), қарт-
яра
(kart-
yara
)(I,328), urağun-
hastalara kullanılan Hint ilâcı, 
(I,156), анумї-
махов касаллиги
(anumi-
cüzam 
hastalığı)(I,155), атғақ-
қоринда сув йиғилиш 
касаллиги
, 
қуланж
(atğak-
karında su toplanması
, 
kulanc
)(I,356), қїзламуқ-