Tili va adabiyoti universiteti

qoraquloq, karakal – 
mushuklar urugʻiga mansub sut 
emizuvchi hayvon. 
Bu oʻrinda ham kamchilik mavjud: qoraquloqning ikkinchi nomi sifatida qomusiy 
lugʻatda qayd etilgan 
karakal 
aslida 
qoraxol
dir. Bu turkiy-oʻzbekcha soʻzimiz nafaqat ruschaga, 
balki boshqa Yevropa tillariga ham oʻzlashgan. Masalan, nemislar bu hayvonni 
karakal d
eyishdi. 
“Стакан
– rus tiliga turkiy tillardan oʻzlashib, bunday shaklga kirgan bu soʻz eski oʻzbek 
tilida: tustagʻon – qimiz va may ichadigan yogʻoch idish; qozoq tilida: tostagan, tustagan – 
chogʻroq yogʻoch kosa; qirgʻiz tilida: tostukan – kamyob chogʻroq yogʻoch kosa kabi shakl va 
ma’nolarga ega boʻlgan. Vladimir Dal uni dostakan – qadimgi idish turi deb koʻrsatgan. 
Y.N.Shipova oʻzining yuqorida qayd etilgan “Rus tilidagi turkizmlar lugʻati”da Dal, Yudaxin, 
Radlov singari tilshunoslarga asoslanib bularni qayd etgan. Ushbu kitobga ikki mingdan ortiq 
turkiy soʻzlar kiritilgan. 
Hazrat Navoiy turkiy xalqning bir qavmi boʻlgan sodda, qoʻli ochiq, bagʻrikeng oʻzbekni 
suyib tasvir etgan oʻrinlar anchagina. Bulardan birida qozoq qardoshi kabi choʻl farzandi 
sanalgan oʻzbekning qimizu tustagʻonini madh etgan: 
Halol ona sutidekdur gar oʻzbakim tutsa 
Tobuk qilib, yukunib tustagʻon ichida qimiz. 
Yana bir she'rida shoir “qaygʻuni oʻlturmak” uchun ayoqchi (soqiy)dan chogʻir toʻla 
tustagʻon tilaydi: 
Qaygʻu oʻlturdi meni tutqil, ayoqchi, tustugʻon 
Kim, chogʻir qaygʻuni oʻlturmakka achchigʻ ogʻudur. 
Demak, tustugʻonda nafaqat qimiz, balki chogʻir (may) ham ichilgan. 
Rus tilidagi “балбес” – “bilmas”dan, “казна” – “xazina” yoki “gʻazna”dan, “деньги” – 
“tanga”dan, “курага” esa “quruq meva”dan olingan. “Inju” tilimizga xitoychadan, “ziyon” esa 
arabchadan oʻzlashgan. Ular tilimiz orqali rus tiliga “жемчуг” va “изъян” boʻlib oʻtgan. 
“Кавардак” – “qovurdoq”. Asli qovurmoq Fe’lidan kelib chiqqan bu soʻz bizda taomni bildirsa, 
ruslarda “yomon ovqat”, “tartibsizlik”, “xaos” ma’nolariga ega. “Кочеват”, “кочевник” 
oʻzimizdagi “koʻch” soʻziga borib taqaladi (koʻchmoq Fe’lidan). “Лошад” – “alacha ot”, “alasha 
ot”, ya'ni past boʻyli ot; “кабан” – “qobon”, ya'ni yovvoyi choʻchqa; “мишень” – “nishon”, 
“богатыр” – “bahodir”, “хозяин” – “xoʻjayin”. Bu juftlikdagi ruscha soʻzlar manbai turkiy 
soʻzlar ekani koʻrinib turibdi.
“Хозяин взял деньги из казны и пошёл на базар”.Bu jumladagi oltita soʻzdan toʻrttasi 
turkiy oʻzlashma. 

---

151 
Xullas, gʻoyat boy va qadimiy boʻlgan tilimiz (turkiy til) oʻz tarixi davomida rus, ukrain, 
ingliz, nemis, fransuz, venger kabi Yevropa tillari lugʻati tarkibini boyitgan. Mutaxassislarning 
fikricha, rus tilidan boshqa yevropa tillarida turkiy tillardan soʻz oʻzlashish darajasi yuzga yetar-
yetmas miqdorda boʻlsa, rus tilida bunday soʻzlar sanogʻi uch mingdan koʻproqni tashkil qiladi.