534
Soʻroqlash (savol bera
olish)
fikrni aniqlashtiruvchi yoki qoʻshimcha dalillarni soʻrash orqali
suhbatni davom ettira olsa;
oʻz savoli bilan suhbatning yoʻnalishiga hissa qoʻshib tura olsa.
Hurmat, tayyorgarlik va
imo-ishora
nutqi davomida imo-ishoralardan elementlaridan foydalansa;
suhbat va munozara davomida hurmat
ohangini saqlasa;
suhbat a’zolaridan fikr talab qilsa;
oldindan berilgan mavzuga oʻqituvchi va darsliklarda berilgan
materiallardan tayyorlanib kelsa.
Fikrlarni oʻz nuqtiga
koʻchirish
oʻrganilgan manba yoki suhbatdoshining nutqidagi birliklarni
aynan takrorlasa;
suhbatdoshini yoki oʻrganilgan manbani tushunganini koʻrsatib
bera olsa.
Tahlil va talqin
oʻz fikrini dalillash uchun misollar keltira olsa;
oʻzi uchun yangi
tushunchani qabul qila olsa;
zarur oʻrinlarda boshqalarning fikriga qarama-qarshi fikrlarni
keltira olsa.
Dalil va isbot
ba’zi dalillarnng manbasini koʻrsata olsa;
koʻproq bilish uchun manbalar tavsiya qila olsa;
avval olingan bilimlaridan faol foydalansa.
Uslub va soʻz boyligi
akademik soʻz boyligidan foydalana olsa;
sinonimlar, frazeologizmlar va atamalarni qoʻllay olsa;
uslubni toʻgʻri tanlasa.
“3” baho qoʻyilishi uchun
Koʻnikma turi
Talablar
Soʻroqlash(savol bera
olish)
savollarini faqat talab qilingandagina bersa;
yangi mavzularni boshlay olmasa.
Hurmat, tayyorgarlik va
imo-ishora
boshqalarning fikrini boʻlib qoʻymasa,
hurmat ohangini saqlasa;
ba’zan suhbat mavzusidan chalgʻisa, lekin suhbatdan chetda
qolmasa;
suhbat, bahs-munozaraga tayyor holda kelmasa, lekin fikr bildira
olsa.
Fikrlarni oʻz nuqtiga
koʻchirish
e’tiborsizlik oqibatida avval aytilgan fikrlarni takrorlasa;
qoʻshimcha fikrlar bildira olmasa.
Tahlil va talqin
fikrlarini dalillarsiz keltirsa;
asosiy mavzuni tushunganini koʻrsatib bera olsa;
qarama-qarshi fikrlarini ifodalay olmasa.
Dalil va isbot
dalillardan
kamdan kam foydalansa;
dalillar ayni bir manbadan emas, shaxsiy fikrlar asosiga qurilgan
boʻlsa;
fikrlarini ifodalashda avvalgi bilimlaridan foydalana olmasa.
Uslub va soʻz boyligi
akademik soʻz boyligidan kam foydalansa;
sinonimlar, frazeologizmlar va atamalarni oʻrinsiz qoʻllasa;
mavzu doirasida, ammo uslubni xato tanlab gapirsa.
“2” baho qoʻyilishi uchun
Koʻnikma turi
Talablar
535
Soʻroqlash (savol bera
olish)
kamdan kam savol bersa;
muhim boʻlmagan yoki mavzuga aloqasi boʻlmagan savollar
bersa.
Hurmat, tayyorgarlik va
imo-ishora
hurmat
ohangini saqlay olmasa;
suhbatdoshini qarshi fikr bilan tez-tez toʻxtatib qoʻysa;
suhbat, bahs-munozaraga tayyorgarliksiz kelsa, ularda ishtirok eta
olmasa.
Fikrlarni oʻz nuqtiga
koʻchirish
manbalardagi fikrlar yoki suhbatdoshning nutqidagi firklarni
soʻzma-soʻz takrorlasa;
tahliliy fikrlar bildirishga qiynalsa.
Tahlil va talqin
fikrlarini aniq ifodalab bera olmasa;
asosiy mavzuni tushunganini koʻrsatib bera olmasa;
umuman qarama-qarshi fikrlarga ega boʻlmasa.
Dalil va isbot
fikrlarini biror bir
dalilsiz ifodalasa;
qoʻllanilgan dalillar mavzuga aloqador boʻlmasa yoki haqiqatdan
uzoq boʻlsa.
Uslub va soʻz boyligi
akademik soʻz boyligidan foydalana olmasa;
sinonimlar, frazeologizmlar va atamalarni qoʻllamasa;
uslubni xato tanlasa.
Ogʻzaki nutqni baholash mezonlari tarkibiga adabiy til normalariga rioya etish degan
talab qoʻshilmadi. Bunga sabab sifatida sheva elementlarining tabiiy jarayonda shakllanishi,
shevalarning fonetikasidan adabiy til fonetikasiga oʻtish oʻquvchida qoʻshimcha qiyinchilik
tugʻdirishi, bundan tashqari, insonni ham fonetik ham, leksik jihatdan adabiy tilga moslashtirish
ona tilining vazifasi emas deb qaralishini keltirish mumkin. Sheva elementining ishlatilishi yoki
ishlatilmasligining bahoga ta’sir qilishi davlatdagi barcha oʻquvchilarni adabiy til normalariga
“majburan” oʻtkazilishi deb qaralishi ham mumkin. Oxir oqibatda
sheva elementlarining
unutilishiga ham sabab boʻlishi hisobga olindi. Lekin oʻqituvchi shakllantiruvchi baholash
jarayonida leksik va morfologik jihatdan adabiy til normalariga amal qilinishini tekshirishi
tavsiya etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
