Tili va adabiyoti universiteti

 
 
 

---

360 
 
 
Turkiy tillardagi morfologik analizatorlar xususida 
About morphological analyzers in turkish languages 
 
Mengliyev Baxtiyor Rajabovich
*
*
, 

Xamroyeva Shahlo Mirdjonovna
*
†
 
 
 
Annotation. 
The article describes the morphological analyzers available in Turkic 
languages, their specific, general and different aspects. It is also recommended to use the 
experience of these morphoanalysts to create a morphological analyzer of the Uzbek language. 
Due to the fact that the Uzbek language has agglutinative features, there is a wide range of 
grammatical meanings. Therefore, the unification of grammatical forms is important in the 
construction of a morphological analyzer. Although there are different ways of constructing a 
morphological analyzer in the practice of computer linguistics, many analyzers created in Turkic 
languages exhibit the feature of a two-level morphological analyzer. Therefore, it is expedient to 
base the morphological analyzer of the Uzbek language on the theory of two-stage 
morphological analysis. The article analyzes these issues in details. 
Key words: 
Turkish, Uzbek, Tatar, morphological analyzer, linguistic support, automatic 
morphological analysis, information retrieval system.
 
 
Kirish.
Tabiiy tilga avtomatik ishlov berish masalasi jahon tilshunosligida keng tadqiq 
etilgan. Masalan, rus tilshunosligi va kompyuter lingvistikasida morfologik analizator, uning 
umumiy tavsifi, ishlash prinsiplari, tilga oid grammatik kategoriya, dastur uchun lingvistik 
modullarlar tavsifi haqidagi ishlar sifatida O.V.Dereza, D.A.Kayutenko, A.S.Fenogenova 
[Dereza; 9], M.Hakimov [Hakimov; 16]ning ishlarini keltirish mumkin. Turkiy tilshunoslikda 
ham tabiiy tilning kompyuter ishlovi, morfologik analizator tuzish masalari keng tadqiq etilgan. 
Bunday ishlar sirasiga A.V.Dibo, A.V.Sheymovich [Dibo;10], A.R.Gatiatullin, A.M.Bashirov 
[Gatiatullin; 8], P.V.Jeltov [Jeltov; 12], N.A.Israilova, P.S.Bakasova [Israilova; 13]larning turli 
tadqiqotlarini kiritish mumkin. Oʻzbek tili morfologik analizatorini tuzish maxsus tadqiqot 
predmeti boʻlmagan boʻlsa-da, ayrim tadqiqotlarda masalaning ba’zi qirralari haqida fikr 
bildirilgan. Jumladan, M.Orxun [Orxun; 5,14], N.Abduraxmonova [Abduraxmonova;1], 
M.Abjalova [Abjalova;7], U.Tursunov [Tursunov;15]ning ishlarini shunday tadqiqotlar sirasiga 
kiritish joiz. M.Orxun oʻzbek tili otlarini qidiruv tizimida avtomatik qayta ishlash hamda 
morfologik analizatorning ayrim xususiyatlari haqida toʻxtalar ekan, oʻzbek tili morfologik 
analizatorida bajarilishi mumkin boʻlgan jarayonlar haqida fikr bildiradi. Tabiiy tilni qayta 
ishlashning birinchi bosqichi − morfologik tahlil yechimi.