Tili va adabiyoti universiteti

ism, sifat, 
son, olmosh, fe’l, qoʻshimcha, birlik, koʻplik, boʻlishli va boʻlishsiz fe’llar, tub va yasama 
sifatlar, bosh va ergashuvchi boʻlaklar, uyushgʻon jumla, ega, hukm, bayliklar,yordamliklar, 
imloqlar, soʻz toqilmalari, tomomlik, yolgʻuzliq, ism, koʻmaklik ism, qayd, tugallik, oyirgʻich, 
birikkan gap, boʻlma gap, dalil gap, tizma gap
kabi terminlar qoʻllanilganining guvohi boʻlamiz. 
Bu dasturlar tatar ziyolilari A.Sa’diy, A.Murodlar tomonidan tuzilgan. Tatar tilshunosligi 1910-
1920 yillarda anchagina shakllanib, oʻzlarining atamalar tizimini yaratishga erishgan edilar. 
Yuqorida sanab oʻtilgan terminlarning barchasi O.Ibrohimov, J.Validiy, B.Choʻponzoda, 
A.Fayzxon, Sh.Bektoʻra kabi tatar va Qrim tatar olimlarining ilmiy izlanishlarining mahsuli 
boʻlib, Fitrat, Elbek, Q.Ramazonlar oʻz til saboqlarini tuzishda bu terminlardan toʻgʻridan toʻgʻri 

---

337 
foydalanganlar. Ma’qul boʻlganlarini aynan oʻzlashtirganlar. Shu sababli oʻzbekcha tilshunoslik 
atamalar tarixi haqida fikr yuritganimizda, asosan, tatar tilshunosligining samarali ta’sirini qayd 
qilish lozim boʻladi. 
 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Abdulqodiriy M. Qavoidi lisoni turkiy. Darsaodat, 1905. –B. 65. 
2. Birinchi bosqich el yozoqlarining 1920-1921 oʻquv yili uchun saboq tuzugi. Eski 
shahar maorif shoʻbasi. 1920. –B. 37. 
3. Boytursunov A. Qazaq tilining sarfi. -Toshkent: Издание комиссариата народного 
образования Туркестанской республики, 1918. – С. 42. 
4. Validiy J. Tatar tilining grammatikasi. – Qozon: 1919. –B. 172. 
5. Ibrohimov O. Tatar sarfi. -Qozon: Saboh shirkati, 1918. – B. 84. 
6. Ne’matulin F. Qavoidi turkiya. - Qozon: Maorif komissiyasi, 1907. –B. 40. 
7. Ne’mat Hakim. Turk tillarining qonunlarini tuzishdagi asoslar haqida // Inqilob. 1922.-
№ 3. -B .30-35. 
8. Ne’mat Hakim. Oyoqliq xatolar, fanniy jinoyatlar. (Sa’diyning “Grammatika asoslari” 
haqidagi maqolalari munosabati bilan) // Inqilob. 1923.-№ 9.10. -Б.187-196.
9. Ne’mat Hakim. Oʻzbek tili sarfi toʻgʻrisida // Qizil Oʻzbekiston. 1925. 10,12,14 may. 
10. Ne’mat Hakim. Harf, imlo masalasi //Qizil bayroq. 1922. 27 yanv; 7, 12,13, 18 fev. 
11. Polivanov E.D. Turk grammatiklarining asoslari haqida // Inqilob. 1922. -№ 4. -B.23-
26. 
12. Hay’at. Til saboqlari. - Tatariston: 1921. – B. 79. 
13. Ramazon Q. Til va imlo tortishuvi // Tong. 1920. 9 apr. 
14. Rahimiy Sh. Til va imlo // Ishtrokiyun. 1920. 20 noyab. 
15. Sa’diy A. Oʻzbek bilim yurtlari uchun ona tili va adabiyot proʻgʻromi // Bilim 
oʻchogʻi. 1923. -№ 2,3. -B.44-47. 
16. Sa’diy A. Yangi kitoblar. Tanqid // Qizil bayroq. 1922. 22, 25, 27 iyul. 
17. Sa’diy A. Turk tillarining qonun-qoidalarini oʻrganish hamda tuzishda asoslar // 
Inqilob. 1922. -№ 1. -B. 22-34; - № 5. -B. 39-48; 
18. Elchi. Imlo masalasi // Ishtrirokiyun. 1920. 26 sent. 
19. Elbek. Turk tillarining qonunlari toʻgʻrisida mulohazalar // Qizil bayroq. 1922. 8 may. 
20. Elbek. Til, atama va imlo bahslari // Qizil Oʻzbekiston. 1929, 28, 30 yanv. 
21. Elbek. Imlo va til qurultoyining chaqirilishi oldidan // Ishtirokiyun. 1920. 18, 19 sent.