Tili va adabiyoti universiteti

 
shular sirasidandir.
 
“Muhokamat ul-lugʻatayn”da faqat chogʻishtirma tilshunoslik masalalaridan soʻz 
yuritilgan emas, balki unda til tarixi, oʻzbek adabiyoti tarixi, she’riy janr va badiiy san’atlar, 
fors-tojik adabiyoti namoyandalari asarlari va adibning ijodiga doir qimmatbaho ma’lumotlar 
berilgan.

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti tayanch doktoranti; 
[e-mail]
 

---

212 
Ushbu asarida Navoiy turkiy tilga xos boʻlgan nozik ma’noli 100 ta Fe’l qoʻllagan va tаhlil 
qilgan
.
“Muhokamat ul-lugʻatayn” asaridagi soʻzning tovush tuzilishi haqidagi fonetik tahlillar 
soʻz shaklining hosil boʻlishi, soʻz yasalishiga doir morfologik dunyoqarash soʻz ma’nosi, 
sinonimiya, omonimiya, ma’nodagi badiiy jilvalar haqidagi leksik - semantik sharhlar, oxir - 
oqibat, uslubga - badiiy nutq uslubiga olib borib bogʻlanadi [Qodirov, 2004: 50]. 
Manoqib asarlada tilshunoslikka oid 
sarf, nahv, mantiq, xutba
leksemalari qoʻllangan. 
Sarf istilohi
- arab tilidan olingan boʻlib, grammatikaning morfologiya boʻlimi ma’nosini 
anglatgan (OʻTIL,II,25), asli koʻpma’noli 
ŝarafa 
Fe’lning oʻninchi -turladi, tusladi (shaklini 
oʻzgartirdi) ma’nosidan (ARS, 435) hosil qilingan [Rahmatullayev, 2003: 378]. 
Nahv
istilohi - “sintaksis” ma’nosini anglatadi. 
“Holoti Sayyid Hasan Ardasher” asarida 
nahv
istilohi sintaksis, 
lugʻat-“soʻzlar, til”
ma’nosida qoʻllanilgan.
 
Ammo adab va hilm va tavozu’ va hayo zotlarigʻa aningdek gʻolib ermishkim, bu 
mujmalmazkur boʻlgʻonfazoyildinki, tafsili: sarf va nahv va lugʻat va arabiyat va mantiq va 
kalom va fiqh va hadis va tafsirdur va soyir tasnifot, misli: she’r va muammo va ta’rix va nujum 
va advor va musiqiy boʻlgʻay agar ba’zi majolisda soʻz oʻtsa erkandur 
(HSHA, 6). 
 
Grammatika
yunoncha soʻz boʻlib -“harf oʻqish va yozish san’ati”, “harf” ma’nolariga 
ega boʻlib, tilshunoslikning morfologiya va sintaksis boʻlimlarini oʻz ichiga oladi.
Morfologiya 
- grammatikaning bir boʻlimi boʻlib, unga grammatik ma’no va grammatik 
shakllar, ular orasidagi aloqadorlik asosida yuzaga kelgan grammatik kategoriyalar, soʻzlarning 
turkumlarga birlashtirish prinsiplari, har bir soʻz turkumining ma’no turlari, morfologik belgilari, 
gapdagi funksional tavsifi haqida fikr yuritadi. 
Grammatikaning ikkinchi boʻlimi sanalmish 
sintaksisda
soʻz birikmalari va gap turlari, 
soʻzlarning grammatik munosabatga kirishish yoʻllari oʻrganiladi.
Manoqiblarda qoʻllangan
xutba
istilohi arabcha “minbarda soʻzlanadigan nutq, va’z” 
ma’nosini ifodalagan: 
Umid ulkim, andoqkim, alar oʻqugʻuchilardin istid’o qilibdurlarkim, har kishigʻa bu 
azizlar zikr va manoqibidin vaqt xush boʻlsa, boisu mutasaddini duoyi xayr bila yod qilsunlar, 
deb bu faqirgʻa ham kulliy natija bergay va har kishi bu kitobni oʻqurgʻa tavfiq topsa bu mazkur 
boʻlgʻon soʻzlarni xutbasidin soʻngra mulohaza qilgʻusidur 
(XM, 768). 
Navoiyning manoqib asarlarida adabiyotshunoslikka oid