Tili va adabiyoti universiteti

“товарищ”
leksemasi yasalgan. “товарищ” 
— “tovar + esh”, ya’ni “tovar oʻrtoq”, tovar-mol vositasida birga ish qiladigan sherik. Bu soʻz 
oʻzbek tilida oʻrtoq, oshna, joʻra, ogʻayni, sherik kabi ma’nolarga ega.
“Jun, paxta singari yumshoq narsa solib tikib tayyorlangan, yotish, oʻtirish uchun 
toʻshaladigan buyum, anjom” ma’nosini berish uchun rus leksikonida 
тюфяк
atamasi ishlatiladi. 

---

225 
Shipova Dal, Dmitriyev, Ogiyenkoning fikrlariga tayangan holda mazkur leksemaning rus 
xalqiga turkiy xalqlardan oʻzlashganligini aytadi. Тюфяк - toʻshakdir. Mazkur leksema “tüšӓ” 
soʻziga ot yasovchi –k qoʻshimchasini qoʻshish yoʻli bilan hosil qilingan. Bu fikrlarni davom 
ettirib, Baskakov Тюфякин familiyasini izohaganda, aynan mana shu soʻz turkiylardan kelib 
chiqqanligi, bu ism erinchoq, dangasa, faqat uyquni yaxshi koʻradigan odamlarga nisbatan 
qoʻyilishini yozadi va тюфяк ism ma’nosini ifodalashga oʻtganda oʻzining koʻchma ma’nosini 
aks ettirishini qayd etadi. Dmitriyev тюфяк soʻzining etimologiyasini quyidagicha talqin etadi: 
тюфяк< tüšӓ+-k [31, 33]. 
Rus tilida “kabob” ma’nosida 
шашлык 
soʻzi ishlatiladi. Bu soʻz asli turkiy boʻlib, 
shish – tutmoch (xamir osh, ugra osh) yeydigan choʻp, qoshiq oʻrnida qoʻllaniladigan maxsus 
choʻpni ifodalagan [DLT, 326]. Mazkur leksema –lik soʻz yasovchi qoʻshimchasi bilan 
affiksatsiya usuli yordamida yasalgan: shish+(-lik)=shashlik. 
Rus tilida mavjud 
чебурек
soʻzi ham turkiy xalqlardan oʻzlashgan. U ham affiksatsiya, 
ham kompozitsiya usulida yasalgan. Tatar millatida 
börek – bürök 
soʻzi - “qoplamoq, ustini 
yopmoq” ma’nosini beruvchi 
“bör – bür” 
soʻziga harakatning natijasini bildiruvchi 
–aq//-ek
qoʻshimchasini qoʻshish orqali yasalgan boʻlib, “toblamoq” ma’nosini beradi [Budagov, I, 277]. 
Qardosh turkiy tillarda, jumladan, noʻgʻay, qrim-tatar, qoraqalpoq tillarida bür soʻzi “qat-qat 
burma, achitilgan xamir” ma’nosida qoʻllanilgan. Qrim-tatar tilida
čij
“yogʻli goʻsht” + 
bürök
<
čij bürök
, ya’ni “yogʻli goʻshtni xamirga oʻrab pishirmoq” sememasini bildiruvchi 
leksema vujudga keldi.
Tildagi mavjud soʻzlar qoʻshimcha qoʻshish orqali, shuningdek, soʻz qoʻshish yoʻli 
bilan ham hosil qilinadi. Ikki va undan ortiq soʻz formalarining bir soʻzga aylanishi 
kompozitsiya usuli bilan soʻz yasalishi hisoblanadi. Turkiy tillardan rus tiliga oʻzlashgan soʻzlar 
qatorida bunday usul yordamida hosil boʻlgan soʻzlar mavjud boʻlib, ularning bir nechtasi quyida 
aks etgan: 
Tatar va boshqird xalqlarida bahorgi dala ishlari tugashi munosabati bilan 
oʻtkaziladigan bayram – sabantoʻy deb ataladi. Bu atama rus leksikasida ham