Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo



Download 8,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet176/581
Sana31.12.2021
Hajmi8,82 Mb.
#222390
1   ...   172   173   174   175   176   177   178   179   ...   581
Bog'liq
Konferensiya 2020 aprel

Foydalanilgan adabiyotlar: 

1.

  Adabiyot nazariyasi. Ikki jildlik. I jild. T., Fan, 1978. 

2.

  Jalilov B. Oʻzbek dramaturgiyasi poetikasi masalalari. T., Fan, 1984. 



3.

  Mualliflar jamoasi. XX asr oʻzbek adabiyoti tarixi. T., Oʻqituvchi, 1995. 

4.

  Toʻxliyev  B,  Karimov  B,  Usmonova  K.  Adabiyot  11-sinf.  T.,  “Oʻzbekiston  milliy 



ensiklopediyasi”, 2018.  

 

 



 

 

 



 

 



 

315 


 

ID-020-30-A022

 

Mohiya Jumaboyeva 



Oʻzbek tili fakulteti 2-kurs talabasi 

 

SATIRA VA YUMOR – BADIIY TARBIYA VOSITASI 

 

Annotatsiya. Mazkur maqolada oʻzbek va jahon adabiyoti durdonalarida satira va 

yumor  uslubida  yozilgan  asarlar  va  ularning  inson  tarbiyasida  tutgan  oʻrni,  shuningdek 

kitobxonlarning badiiy estetikasi haqida soʻz boradi.  

Kalit soʻzlar: satira, yumor, komediya, badiiy tarbiya, estetika, shaxsiy sifatlar, odob-

axloq, saviya. 

 

 



Satira  va  yumor  badiiy  adabiyotning  oʻziga  xos  uslubi  boʻlib  uhazil-

mutoyiba  va  istehzo  asosiga  quriladi.  Satira  va  yumor  asarlarning  aksariyat 

qismida ishlatilib, ularsiz adabiyotni tasavvur qilish mushkul. Dastlab u lirik 

janr boʻlib uning asosiy mazmuni muayyan voqelar yoki shaxslarni masxara 

qilish boʻlgan.  

Qadim-qadimdan  yer  yuzida  badiiy  adabiyot,  soʻz  san’ati  paydo 

boʻlibdiki, unda insonlarning, xalqning orzu-havaslari, armon-u qaygʻulari va 

albatta turli- tuman boshdan oʻtkazgan holatlari aks etadi. Badiiy adabiyot turli 

davrda,  turli  makonda  insonlarning  turmush  tarzini,  ularning  ahloqiy  va 

ma’naviy hayotini kuylaydi. Shuning bilan birga insonlar fe’lida mavjud boʻlgan 

yaxshilik  va  yomonlik,  egrilik  va  toʻgʻrilik,  haqiqat  va  yolgʻon  singari 

tushunchalarni  ham.  Aynan  satira  va  yumor  xalqning  ogʻir  ahvoli,  ayanchli 

taqdiri  shuningdek,  insonlarning  juz’iy  qusurlarini  kulgu  va  hazil  asnosida 

ochib berishga moʻljallangan badiiy adabiyot turi hisoblanadi. Satira va yumor 

dastlab  Qadimgi  Yunoniston  va  Rim  adabiyoti  namunalarida  ya’ni  Tatsit  va 

Lukan  asarlaridauchraydi.  Shuningdek,  xalq  ogʻzaki  ijodida  arab  foklorining 



Til va adabiyot:  

ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar   

 

2020-yil 30-aprel 


 

316 


qimmatli namunasi “Ming bir kecha”, hind eposi “Panchatantra” va “Kalila va 

Dimna”,  turkiy  xalqlarning  yumoristik  qahramoni  Nasriddin  Afandi 

obrazilarida  xalqning  turmush  tarzi  hazil  tazrida  tasvirlangan.Sharq 

adabiyotida uygʻonish davri adabiyoti vakkillari Alisher Navoiy, Turdi Farogʻiy, 

Maxmur,  Gulxaniy,  Hoziq,  Muqumiy,  Zavqiy,  Hamza  kabi  zabardast 

adiblarimizning asarlarisatira va yumorga boy asarlar sirasiga kiradi..  

Jahonadabiyotida satira va yumor janrida ijod qiluvchi va oʻz asarlarida 

yengil hazil ostida asl xaqiqatlarni ifoda etuvchi adiblar talaygina. Ezop, Sofokl, 

Lessing, Antuan de Sent-Ekzyuperi, Hans Kristian Andersen, Uilyam Shekspir, 

Dante  Aligeri,  Voratsiy,  Fablio,  Jan  Lafonten,  Jan  Batist  Molyer  (fransuz 

komediyasi  asoschisi),  Belinskiy,  Per  Kornel,  Migel  de  Servantes,  Turgenov, 

Bayron, Kantemir, Sumarokov, Krillov, Gogollarning yozgan aksariyat asarlari 

komedik uslubda yozilgan asarlar hisoblanadi. 

 Asosiy  gʻarb  adabiyoti  yozuvchi  va  shoirlarining  satirik  ya’ni  oʻtkir 

kinoya va istehzo uslubida yozgan asralarida yuqori aristokratlar, boylar sinfi 

masxara  qilingan  va  shuning  bilan  birga  oddiy  mehnatkash  xalq,  dehqonlar 

sinfining  qashshoqlashishiga  sabab  boʻlgan  ijtimoiy  illatlar,  oʻrab  olgan 

muhitning yaramasligi tilga olinadi. Davr va zamonga qarab ayrim yozuvchilar 

asarlarida esa oʻsha davr burjuaziyasining adolatsizligi, ayrim qirollar va ular 

atrofida toʻplangan tekinxoʻr amaldorlar, qirol saroyining yovuzlik va yomonlik 

maskani  ekanligi  va  hattoki,  din  peshvolari  boʻlmish  rohiblarning  ham  koʻr-

koʻrona  xudojoʻylik  yoʻlida  qilayotgan  ishlari  kulgu  asosida  qattiq  tanqidga 

olinadi va kishiga bilinar-bilinmas holda ochiqdan-ochiq yoki biron-bir hayvon 

siymosida tasvirlanadi.  

Oʻzbek adabiyotida ham bunday ma’suliyatli vazifani mahorat bilanado 

etayotgan, oʻz asarlarida komedik ruhni sharq adabiyotiga xos boʻlgan badiiy 

tarbiya  vositasi  sifatida  qoʻllayotgan  adiblarimiz  bisyor.  Sadriddin  Ayniy, 

Abdulla  Qodiriy,  Gʻofur  Gʻulom,  Soʻfizoda,  Gʻozi  Yunus,  Abdulla  Qahhor,  Said 

Ahmad,  Xudoyberdi  Toʻxtaboyev,  Anvar  Obidjon  va  boshqa  adiblar  bugungi 

kungacha  oʻz  asarlarida  satira  va  yumorni  baland  choʻqqisiga  olib 




 

317 


chiqmoqdalar.  Misol  uchun  oʻtgan  asrda  yozilgan  Gʻafur  Gʻulomning  “Shum 

bola” qissasini olaylik. Bir qarashda asar kulguli va qiziqarli voqea-hodisalarga 

boydek.  Aslida  ham  shunday.  Lekin  asarning  boshqa  bir  tomonidan  qaralsa, 

kitobxon  asar  qahramoni  Qoravoyga  achinadi.  Boisi,  zamon  oGʻirligi, 

insonlarning oʻz jonini saqlab qolish uchun urinishlari, qanday qilib boʻlmasin 

kun kechirish kerakligini inobatga olsak, biz bolani emas, zamonni ayblaymiz. 

Asar  qahramonini  turli  xildagi  xalq  orasida  oliy  shaxs  sifatida  tanilgan 

“Saxovatpesha”  insonlarga  uchrashi,  din  ulamolarining  aslida  makkor  va 

badnafs  kimsa  ekanliklari  va  yoshgina  yetim  bolaning  ularni  qanday  chuv 

tushirib  ketishi  asarning  syujeti  hisoblanib,  yozuvchi  asar  orqali  ayrim 

kimsalarning nopokligini, ularning jirkanch odatlarini qattiq tanqid qiladi va 

buni asar qahramoni boʻlgan yosh bolaning boshdan kechiradigan ajabtovur 

voqealari asnosida yoritib beradi.  

Adabiyotshunos  olim  Erkin  Xudoyberdiyevning  oliy  oʻquv  yurti 

talabalari uchun yaratgan “Adabiyotshunoslikka kirish”darsligida satira va 

yumor haqida shunday fikrlar keltiriladi: “Satira va yumor boshqa-boshqa 




Download 8,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   172   173   174   175   176   177   178   179   ...   581




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish