Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

Mush   kin  qo  shi 

ning  hay’  a 

ti 

ul 

chash  mi  jal 

lod  us  ti 

na 

– 

– 

V  – 

– 

– 

V 

– 

– 

– 

V  – 

– 

–  V 

– 

Qat 

lim  u  chun  nas 

kel 

tu 

rur 

nun  el 

ti  bon 

sod  us  ti 

na 

– 

– 

V  – 

– 

– 

V 

– 

– 

– 

V  – 

– 

–  V 

– 

 

Jadvaldagi matla’ga e’tibor bersak, mustaf’ilun (– – V –) aslining ketma-

ket takrorlanishi gʻazalga vazmin ohang bagʻishlagan. Bu esa rajazi musammani 

solim vaznining oʻziga xos ekanligini bildiradi. Shuningdek, qofiyalar oldidagi 

so‘zlarni ustina radifiga qo‘shib o‘qish bilan g‘azal vaznini saqlashga erishish 

mumkin.  

Birgina  Ogahiy  ijodi  orqali  aruz  vazniga  tegishli  bo‘lgan  tushunarsiz 

o‘rinlarni  ko‘rish  mumkin.  Mumtoz  asarlarimizni  o‘rganishda  bu  o‘lchov 

imkoniyatlari kerakmi? Shusiz ham o‘quvchi adabiyotni biladi va his qila oladi 

kabi jumboqli savollarga duch kelamiz. O‘quvchilarda 

mutaqorib, ramal, hazaj

 

vaznlar  haqida  faqatgina  8-  va 9-  sinf  adabiyot  darsliklarida  uchratiladi. 

Bundan  tashqari,  8-sinf  adabiyot  darsligida  qisqacha  g‘azal  janri  haqida 

tushuncha  berilib,  aruz  nazaryasiga  oid  ma’lumotni  Lutfiy,  Navoiy 

g‘azallarining tahlillari natijasida ko‘riladi. Lekin o‘quvchi bu haqida to‘liq emas 

faqatgina  qaysi  chizmalar  foilun  yoki  ramal,  hazaj  qanday  shaklda  kelishi 

haqida  qisqa  ma’lumotni  o‘qishga  kirishga  tayyorgarlik  ko‘rish  jarayonida 

kuzatadi.  To‘g‘ri  bu  nazariya  haqida  hammaga  ham  ma’lumot  kerak  emas, 

ammo  mutaxassis  kadrlarimizning  o‘zi  o‘quvchilarga  nima  haqida 

gapirayotganini bilmaydigan o‘rinlarimiz ham bor.  O‘quvchilarga hammasini 

birdan  emas,  bosqichma-bosqich  tushuncha  berishimiz  kerakmasmikan-a? 

Oddiy  she’r  o‘qish  jarayonida  o‘quvchi  bo‘g‘inga  ajratishda  xatoliklarga  yo‘l 

qo‘yishini  kuzatamiz.  Mana  shu  birgina  xatosi,  butun  bir  she’rning 

musiqiyligiga putur yetkazadi.   

---

 

869 

V.Qodirov  o‘zining  “Mumtoz  adabiyot:  O‘qitish  muammolari  va 

yechimlar” kitobida shunday jumlalar ketadi: “Aruzni o‘rgatishni boshlar ekan, 

avvalo,  bu  vazn  etimologiyasi,  tarqalishi,  rivojlanishi  to‘g‘risida  qisqacha 

ma’lumot  berib  o‘tishi  maqsadga  muvofiq”,  -  degan  jumlalarni  aytgan  edi. 

Haqiqatdan  ham,  o‘sha  dars  jarayoniga  kirayotgan  o‘qituvchining  o‘zi  ham 

qisqa, cho‘ziq va o‘ta cho‘ziq hijolarni qay o‘rinda qanday kelishini bilmasligi 

mumkin.  A.Hojiahmedov  aytganidek,  5-sinfdan  boshlab  o‘quvchilarga  aruz 

nazariyasi haqida ketma-ketlikda ma’lumot berib borish zarur.