Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

Muqayyad  qofiyaning  ikkinchi  nomi  sifatida  qaydli  qofiyani 

koʻrsatishimiz  mumkin. Muqayyad qofiya forsiy va turkiy tilda  u qadar koʻp 

qoʻllanilmagan.  Bunga  sabab  qilib  til  imkoniyatlari  va  ohangdor,oynoqilikni 

yuzaga  keltirmasligini  koʻrsatishimiz  mumkin.  Oʻzak  tarkibiga  koʻra  qisqa 

unlidan soʻng qator undosh keladi. Bobur g'azallarida ham eng kam qoʻllangan 

qofiya turi boʻlib, 119 g'azalidan 1ta 110-g'azali shu turga mansub. 

Qoʻy, ey oqil, nasihat soʻzlarinkim dilpisand ermas, 

Mening devona koʻnglumga nasihat sudmand ermas. 

Ushbu g‘azal aruz tizimining hazaji musammani solim vaznida yaratilgan 

boʻlib, raviy “d” undoshi hisoblanadi, “a” unlisidan soʻng qator undosh “n” va “d” 

tovushlari kelgan va mazkur tur aynan shu vaznni talab qilgan. 

Muassas  qofiya  ta‘sisli  qofiya  ham  deb  ataladi.  Bunday  qofiya  turida 

choʻziq “o” unlisi bilan raviy oʻrtasida bir undosh va undan keyin bir unli keladi. 

Muassas qofiya ham Bobur ijodida eng kam qoʻllangan tur boʻlib hisoblanadi. 

Uning birgina 53-g'azali muassasdir. 

Ne fikrekim, sening fikring emas ul fikr erur botil, 

Ne umrekim, oʻtar sensiz,erur ul umr behosil. 

Baytda  “botil”,  “behosil”  soʻzlari  qofiyadosh  boʻlib  kelgan.  “L”  undoshi 

raviy  va raviy bilan choʻziq “o” unlisi oʻrtasida bir undosh “t” va bir unli “I” 

qatnashgan. 

Ushbu g‘azal ham hazaji musammani solim vaznida boʻlib, qofiya talabi 

bilan qoʻllanilgan. 

Bobur g'azallaring deyarli teng yarmi miqdorini radifli g'azallar tashkil 

etadi. Ma’lumki, radif misra oxirida qofiyadan soʻng takrorlanib keluvchi soʻz 

yoki soʻz birikmalaridir. Radif g‘azalning musiqiyligini ta‘minlab beradi. 

Kimki boʻlg‘ay sen kibi olamda dildori oning 

---

 

417 

Har qayon azm aylasa boʻlg‘ay xudo yori oning. 

Ushbu  baytda  “oning”  soʻzi  misra  oxirida  takrorlanib  radifni  yuzaga 

keltirgan. Ba‘zan bir nechta soʻzlar bilan ham ifodalanishi mumkin. 

Masalan: 

Shohi Sulton Uvays ban Mahmud. 

Mohi Sulton Uvays ban Mahmud. 

Ushbu baytda “Sulton Uvays ban Mahmud” birikmasi radif boʻlib kelgan. 

Quyidagi  jadvalda  Bobur  g'azallarida  keltirilgan  qofiya  turlari  hamda 

radifli  va  radifsiz  g‘azallar  miqdorini  raqamlar  kesimida  koʻrib  chiqishimiz 

mumkin: 

 

 

Xulosa  qilib  aytganda,  Bobur  she’rshunos  olim  sifatidagi  qarashlarini 

amaliyotda, ijodda ham yetarlicha koʻrsatib bera olgan buyuk soʻz san’atkoridir.