Til va adabiyot fanlari tavsifi

XI BOʻLIM. O‘QUV YILI OXIRIDA TAKRORLASH

(6 soat)
Ushbu soatlarda o‘quvchining yil davomida olgan o‘qib, eshitib tushunish, og‘zaki va yozma nutqqa oid bilim, ko‘nikma va malakalari sinovdan o‘tkaziladi. Sinov natijalari asosida qo‘shimcha ta’limiy ishlar amalga oshiriladi.

Nazorati ishi va tahlili



130

umumiy o‘rta ta’limning milliy o‘quv dasturi loyihasi

MAVZUIY REJALASHTIRISH

				Jami soatlar taqsimoti
№	Bo‘limlar nomi	Jami	Yangimavzuuchun		Nazoratishlari	Nazoratishlaritahlili	Mustahkamlash	Takrorlash
1	Men, sen, u va ular	9	5					4
2	Tabiat ne’matlari	10	9				1
3	Sog‘ tanda – sog‘lom aql	10	8		1	1
4	Kasbim – faxrim	11	10				1
5	Yosh iqtisodchi	9	7		1	1
6	Fan va texnologiyalar	8	8
7	Til va dil	9	8				1
8	Tarix xazinalari	10	8		1	1
9	San’at va madaniyat	10	9				1
10	Huquqimiz – haqimiz	10	10
11	O’quv yili oxirida takrorlash	6			1	1		4
	Jami:	102	82		4	4	4	8

VIII SINF
I BOʻLIM. MEN, SEN, U VA ULAR

(11 soat)

Istiqlol orzusi (jadidlar, qatagʻon)
O‘zbek adabiy tili rivojida jadidlarning o‘rni bilan bog‘liq matn bilan tanishish, jadid adabiyoti namunalarining til xususiyatlari. Unda qoʻllangan atamalar va grammatik shakllarni bugungi kundagi adabiy til me’yorlari bilan qiyoslash mashqlari.
Soʻz turkumlarini farqlashga oid bilimlarni takrorlash, soʻzlarni turkumlarga ajratish, yordamchi soʻzlar, alohida olingan soʻzlar guruhiga oid mashq va topshiriqlar.
Jadidlarning oʻzbek tili rivojiga qoʻshgan hissasi haqidagi ma’lumotlardan foydalanib, daliliy tafsilotlarga asoslangan holda ijodiy-tavsifiy xarakterdagi matn yaratish.
Mahalla guzari (qoʻshnichilik, mahalla oqsoqoli, munosabatlar)
Joy nomlari, qadriyat va an’analarga oid til birliklari bilan tanishish, berilgan matnlar tarkibidan ushbu birliklarni aniqlay olish, ma’nolari ustida ishlash, ularning talaffuzi va imlosi bilan bog‘liq mashq va topshiriqlar.



131

umumiy o‘rta ta’limning milliy o‘quv dasturi loyihasi

Soʻz birikmasi. Soʻz birikmasining oʻziga xos xususiyatlari. Har qanday soʻzlarning oʻzaro birikishi soʻz birikmasini hosil qila olmasligi, soʻz birikmasining qoʻshma soʻz, ibora, tasviriy ifoda va gaplardan qanday farqlanishini aniqlash bilan bog‘liq mashq va topshiriqlar.

Tinish belgilari: nuqta, undov, soʻroq, vergul, ikki nuqta, koʻp nuqta, nuqtali vergul, qoʻshtirnoq, tire, qavs tinish belgilarining qoʻllanilish oʻrni jihatidan farqlari.
O‘z mahallasining joylashish oʻrni, nomlanishi, mahallasiga xos boʻlgan urf-odat va qadriyatlar bilan bog‘liq tavsifiy matn yaratish.
Muammoga yechim izlang. (muammoli vaziyatda oʻzini tutish, zarur chora-tadbirlar haqida koʻnikmalar)
Tinglangan dialogik va polilogik nutq va bahsda tomonlarning vazifasi, fikri va qarashlarini farqlash, ularga munosabat bildira olish, savollarga javob berish bilan bog‘liq mashq va topshiriqlar. Bunda bahslashish odobi, oʻz fikrlarini ifoda etish qoidalari, soʻzga chiqish hamda murojaat kabi til birliklaridan oʻrinli foydalanish.
Nutq uslublari haqida umumiy ma’lumot: soʻzlashuv, ilmiy, publitsistik, badiiy va rasmiy uslub. Nutq uslublarini farqlay olishning ahamiyatli jihatlari.
Gapning ifoda maqsadiga koʻra turlari. Gap – soʻz yoki soʻzlar vositasida anglashilgan fikr. Xabar, soʻroq, buyurish, undash, istak-xohish ma’nosini anglatuvchi gaplar.
“Dunyoni oʻzgartirishni xohlayman” mavzusida berilgan muhokama matnini oʻqish, matn mazmuniga munosabat bildirish, mavzuni davom ettirish. Ogʻzaki tuzilgan matndan yozma matn uchun fikrlarni saralay olish, izchilligini ta’minlash, qisqa qaydlar yozish, reja tuzish va insho qoralamasini tayyorlash.
Oʻtish davri boshlandi (oʻsmirlikka oʻtish, ruhiy evrilishlar)
Til va ruhiyat tushunchalari. Ularning bogʻliqligi. Ruhiyatga toʻgʻri ta'rif. Inson ruhiyatini anglashda tilning oʻrni. Hislarini oʻzgalarga yetkazishda tilning eng asosiy vosita ekanligi.
Tilning inson ruhiyatini ifodalashga qaratilgan birliklari. “Tuygʻu”, “hissiyot”, “xohish”, “muhabbat”, “nafrat” kabi tushunchalarga ta'rif berish orqali ularni aniqlashtirish.

“Inson oʻzing” (Erkin Vohidov) she'ri matni ustida ishlash.

“Mening tuygʻularim” mavzusida matn yaratish. Bunda matnning izchilligini va samarasini oshirish uchun so‘zlar, grammatik qoidalar va strukturalarni to‘g‘ri qo‘llash, oʻz yozma nutqining ta’sirchanligini oshirish maqsadida badiiy va ritorik vositalarni qoʻllay olish.

35. 
    BOʻLIM. TABIAT NE’MATLARI
    

(8 soat)
Orol dengizi — asr fojiasi (Orol dengizi, ekologiya)
Orol muammosiga oid internetdan olingan manbalar mazmunini tahlil qilish, matndagi voqealarga muallifning nuqtayi nazarini aniqlay olish bilan



132

umumiy o‘rta ta’limning milliy o‘quv dasturi loyihasi

bog‘liq mashq va topshiriqlar. Matn tarkibidan ekologiyaga oid atamalarni aniqlay olish, ular ma’nosini izohlash uchun lug‘atlardan foydalanish.

Kiritma – soʻzlovchining oʻz fikriga munosabatini bildiruvchi soʻz. Kiritmani ifodalovchi soʻzlar, kiritmalardan og‘zaki va yozma nutqda foydalanishga oid mashq va topshiriqlar.
Insho – ijodiy-tavsifiy matn. “Insho” soʻzining izohi. Inshoning boshqa matnlardan farqi. Insho yozish talablari. Tezis, reja, qoralama. Insho mavzu va mazmuni. Inshoning maqsadiga koʻra turlari.
Orol muammosi bilan bog‘liq rasmlar asosida oʻz fikr va hissiyotlarini toʻg‘ri, izchil ravishda ifodalab “Orolni qanday qutqarish mumkin?” mavzusida 16–18ta gapdan iborat matn yaratish.
Azon qatlami (azon qatlamining yemirilishi, ekologiya)
Olinma so‘zlar talaffuzi va imlosi. Berilgan matn tarkibidan ularni ajrata olish, ular ma’nolarini izohlash bilan bog‘liq mashq va topshiriqlar.
Berilgan matnda har bir so‘z, so‘z birikmasi va gap shaklining qanday ma’no tashiyotganini, nima uchun aynan shu so‘z, birikma yoki gap qo‘llanganini, grammatik vositalarning hamda matn tuzilishi va uning tarkibiy qismlarini bog‘lovchi vositalarning vazifasini tushunish bilan bog‘liq mashq va topshiriqlar.
Epigraf. Epigraf tanlash, uning ahamiyati. Epigrafning oʻrinlashuvi.

Insho uchun mos epigraf – ijodkor badiiy va ilmiy saviyasi mahsuli.

Ilmiy insho. Ilmiy insho talablari. Axborot aniqligi, ilmiy tushuncha, terminlar.
Tabiatni muhofaza qilish mavzusida ilmiy insho uchun dalil va ma’lumotlar toʻplash, ularni saralash, reja tuzish va izchilligini ta’minlab bayon etish.