Tijorat banklarining o’zbekiston moliya bozorida tutgan o’rni

Moliya bozorida tijorat banklarining roli

• Ko’rinib turibdiki, banklar sug’urta kompaniyalari va investitsiya institutlari bilan bir qatorda moliya bozorining professional, o’ta zarur, foydali va eng salmoqli qatnashchilaridan hisoblanadi.
• Aytilgan operatsiyalar negizida davlat (markaziy) banki va tijorat banklari o’zaro bog’liqlikda bank tizimini hosil qilib, markaziy bank boshchiligida moliya bozori orqali iqtisodiyotda kredit-pul (monetar) siyosatini yuritadi. Bu esa moliya bozorining risksizlilik, jalbdorlilik, barqarorlik, moliyaviy havfsizlik darajasini ko’tarishga, samarali investitsion hajmini va jarayoni sifatini oshirishga hizmat qiladi.

SHunday qilib, banklar umuman iqtisodiyotda, xususan moliya bozorida quyidagi rollarni bajaradi:

monetar siyosatni ta’minlovchi institutlar;
iqtisodiyot sub’ektlariga kredit, pul vositalari bilan bog’liq operatsiyalar bo’yicha professional hizmatlar ko’rsatuvchi institutlar;
moliyaviy resurslar akkumulyatori, yirik investitsiyalar manbai;
institutsional investor (belgilangan tartibda);
qimmatli qog’ozlar chiqaruvchi (belgilangan tartibda);
fond bozorida professional hizmat ko’rsatuvchi institut.

Hozirda rivojlangan mamlakatlardagi banklar operatsiyalari va daromadining 80 foiziga yaqin miqdori qimmatli qog’ozlar bozorida shakllanmoqda. Daromadining qolgan qismi esa traditsion bank operatsiyalaridan hosil bo’lmoqda. Bu holatni investitsiya banklari faoliyati misolida ko’rish mumkin.

• Hozirda rivojlangan mamlakatlardagi banklar operatsiyalari va daromadining 80 foiziga yaqin miqdori qimmatli qog’ozlar bozorida shakllanmoqda. Daromadining qolgan qismi esa traditsion bank operatsiyalaridan hosil bo’lmoqda. Bu holatni investitsiya banklari faoliyati misolida ko’rish mumkin.
• Investitsiya banki – bu asosan qimmatli qog’ozlar bilan bog’liq operatsiyalarga ihtisoslashgan kredit-moliya instituti. Uning maqsadi: moliya bozorlari orqali qo’shimcha pul mablag’larini jalb qilish, o’z mijozlarini (jumladan davlatni) uzoq muddatli kreditlash.
• Investitsiya banklari mumtoz ma’nodagi banklardan farqlanib, oddiy banklarga o’hshash ko’p turdagi bank operatsiyalarini bajarmaydilar. Odatda ularni investitsion bankirlar deb nomlashadi. Bunda ularning qimmatli qog’ozlar bo’yicha moliyaviy vositachi (qimmatli qog’ozlarni chiqarish va joylashtiruvchi hamda ular bilan bog’liq savdo operatsiyalarini amalga oshiruvchi) sifatidagi faoliyati nazarda tutiladi.