Тижорат банклари фаолиятининг мазмуни ва назарий асослари

Умумий рентабеллик = Di/P₀+ (Pi-Po)/Po (1)
Бу ерда: Di - йил охиридаги дивидендлар;
Р₀ - қимматли қоғозларнинг сотиб олиш боҳоси;
Pi - акциянинг сотиш боҳоси.
Шундай қилиб, қимматли қоғозларининг даромадлилиги кўринишидаги банкнинг умумий рентабеллиги акциянинг дивидендли даромади ва уларни сотишдаги даромадлигидан иборатдир.
Чет-эл мамлакатлари банк фаолиятида қўлланиладиган рентабелликни ҳисоблашнинг яна бир усули Шарп модели деб аталади. Мазкур метод ёрдамида ҳисобот йилининг бошида қимматли қоғозлари даромадлилигининг кутилаётган даражаси каби банк рентабеллиги ҳисобланади:
E(R) = Rf + (E(Rm) - Rf)*B, (2)
Бу ерда, E(R) - кутилаётган даромад ставкаси (ҳисоб-китобли ўлчам);
Rf - таваккалсиз фоиз ставкаси (мисол учун, давлат қимматли қоғозлари);
(E(Rm) - Rf) - таваккал премия;
E(Rm) - таваккалли премиялар ва таваккалсиз ставкалардан жамлан-ган кутилаётган бозор ставкаси;
В - бозор рискининг тўғриланган коэффициента.
Ҳисобга олинадики, акциянинг баҳоси ва банк томонидан тўланадиган дивиденд даражаси (Гордон моделидаги рентабелликни ҳисоблашга асосланган) банк фаолияти самарадорлигини боҳоловчи объектив бозор кўрсаткичлари деб аталади. Аммо, дивиденд л ар миқдори ва банкнинг акцияларнинг нарҳи кредит ташкилотининг даромадлилик даражасидан келиб чиққан ҳолда аниқланади, акциядорлари томонидан қабул қилинадиган қарорлар эса кўпроқ мазкур кўрсаткичларни ўзгаришиги таъсир кўрсатади.
Баланс ва ҳисобот маълумотлари реал (бозор) маълумотларидан фарқ қилсада, капиталнинг рентабеллик кўрсаткичи ва бошқа коэффициентларга асосланиб ҳисобланган мазкур кўрсаткичлар тўғри ва бевосита банк фаолияти самарадорлигини бахолаб беради (“Дюпон” фирмаси модели).
Шарп модели ҳақида гапирадиган бўлсак, банкнинг рентабеллик кўрсаткичи қимматли қоғозлар даромадлилигининг прогноз ставкасида аниқланади.
Шундай қилиб, банк фаолиятининг рентабеллигини аниқловчи услублари турли жихатидан унинг даражасини таҳлил қилиш ва баҳолаш имконини беради.
“Дюпон” фирмаси модели кўп қиррали ва ҳисобот маълумотларига асосланган бўлсада, рентабеллик кўрсаткичларини таҳлил қилишда бошқа моделлардан кўра кўпроқ имконият яратади, шунинг учун ҳам банк амалиётида мазкур моделдан кўпроқ фойдаланилади.
Бу моделни қисман олганда, қатор мухим кўрсаткичларни ҳисоблаш ва баҳолашни ўз ичига олади:

• 
  капитал даромадлилиги;
  
• 
  активлар фойдалилиги;
  
• 
  активлар даромадлилиги;
  
• 
  капитал мултипликатори;
  
• 
  активлардан фойдаланиш ва бошқалар.
  

Қуйида банк фаолиятида рентабелликни аниқловчи кўрсаткичларни ҳар бирини алоҳида кўриб чиқамиз:

1.