Тижорат банклари фаолиятининг мазмуни ва назарий асослари

ДБА = (СА - АНД) / СА (5)
Бу ерда, ДБА - активларнинг даромад базаси,
СА - жами (жамланма) активлар
АНД - даромад келтирмаётган активлар.
Одатда, тижорат банклари томонидан даромад келтирмайдиган активларга (масалан, кассадаги накд пул, асосий воситалар ва номоддий активлар) йўналтирилган ресурслар ҳажмини камайтиришга ҳаракат қилинади. Даромад келтирмайдиган активларнинг нисбий муҳимлик даражасини (кредитлар ва қимматли қоғозларга инвестициялар кўринишидаги тўғридан - тўғри даромад келтирувчи активларга таққосланган ҳолда) аниқлашга ёрдам берувчи кўрсаткичлардан бири - даромад базаси кўрсаткичи ҳисобланади ва қуйидагича ҳисобланади:
Активларнинг даромад базаси = Даромад келтирувчи активлар / Жами активлар = (Кредитлар + Лизинг + Қимматли қогозларга инвестициялар) / Жами активлар = (Жами активлар - Даромад келтирмайдиган активлар) / Жами активлар
Агар, жами активларнинг даромадлилик коэффициентининг ўсиш даражаси активларнинг даромад базаси кўрсаткичларининг ўсиш даражасидан юқори бўлса, банк томонидан берилган кредитларнинг фоиз ставкаси ўсганлигидан ёки фоизсиз (банк хизматларини кўрсатишдан олинган) даромадларнинг миқдори ўсганлигидан далолат бериб, бу ижобий ҳолат деб қаралиши лозим.
Агар, даромад келтирувчи активлар базасининг ўсиш даражаси активларнинг умумий даромадлилик даражасидан кўра тезроқ ошса, унда банк кредит сиёсати консервативлиги (эскирган) ёки асосан операцион харажатларнинг кўплигидан далолат беради.
Даромад базаси камайиб бораётган банк раҳбарияти ва ходимлари мавжуд даромад базасини сақлаб қолиш учун фаол иш олиб боришлари зарур бўлади.
Банк қанчалик даражада самарали фаолият кўрсатишини таҳлил қилишда даромадлиликнинг баъзи кўрсаткичларини қисмларга бўлиш мақсадга мувофикдир. Банкнинг умумий рентабеллик кўрсаткичлари қаторига даромадларнинг фойдалилиги ёки фойда маржаси ҳам ўрин олган бўлиб, банк томонидан олинган даромадлар таркибида фойда улушини кўрсатади.
Фойда маржаси = Фойда / Даромадлар (6)
Мазкур кўрсаткични тушиши харажатларни қоплашга йўналтирилган даромадлар улушини ўсганлигидан далолат беради ва бунинг натижасида даромадлар таркибида фойда улушини камайишига олиб келиши мумкин.
Фойда маржаси ёки соф фойданинг жами даромадларга нисбати кўрсаткичи ҳам банк раҳбарияти томонидан назорат ва бошқарув объекти ҳисобланади. Ушбу кўрсаткич банклар харажатлар устидан назоратни кучайтириш ва даромадлилик даражасини максималлаштириш билан акционерларга тўловларни кўпайтириш мумкинлигини эслатиб туради. Банк ўхшаш тарзда активларларнинг ўртача даромадлилик даражасини ошириши мумкин (яъни рисклар ҳисобга олинган ҳолда банк активларини даромадлироқ бўлган кредитлар ва инвестицияларга қайта тақсимлаш).
Банк активларидан фойдаланиш коэффициенти (К₅) активлардан қайтиш даражаси, яъни қўйилмаларни бошкариш сиёсати самарадорлигини характерлаб беради ва қуйидаги формула орқали аниқланади: