|
16.1-jadval
204
«Praym-reyt»stavkalarining o’zgarishining kredit bahosiga ta’siri tahlili36
№
|
Foiz stavkalari
|
|
“Praym plyus”
|
“Praym
|
|
|
|
usulida
|
ko’paytirsh”
|
|
|
|
|
usulida
|
|
|
|
|
|
|
1.
|
Bazaviy stavka oshganda
|
|
|
|
|
|
1.1.
|
10
|
|
12
|
12
|
|
|
|
|
|
1.2
|
12
|
|
14
|
14,4
|
|
|
|
|
|
1.3
|
14
|
|
16
|
16,8
|
|
|
|
|
|
1.4
|
16
|
|
18
|
19,2
|
|
|
|
|
|
1.5
|
18
|
|
20
|
21,6
|
|
|
|
|
|
2. Bazaviy stavka pasayganda
|
|
|
|
|
|
2.1
|
17
|
|
10
|
20,4
|
|
|
|
|
|
2.2
|
15
|
|
17
|
18
|
|
|
|
|
|
2.3
|
13
|
|
15
|
15,6
|
|
|
|
|
|
2.4
|
11
|
|
13
|
13,2
|
|
|
|
|
|
2.5
|
9
|
|
11
|
10,8
|
|
|
|
|
|
16.1-jadval ma’lumotlaridan ko’rish mumkinki, tijorat banklarining kreditlari bo’yicha foiz stavkalar bazaviy stavkalarning ko’tarilishi sharoitida «praym ko’paytirish» usuli bo’yicha hisoblangan ko’rsatkichlar «praym plyus» usul bo’yicha hisoblangan ko’rsatkichlarga nisbatan tez o’sadi. Bu usullarda «praym-reyt» stavkasiga bank tomonidan qo’yiladigan ustama mos ravishda qo’shish yoki ko’paytirish orqali aniqlanadi. Misol uchun bazaviy stavka 14 foizni tashkilqilsa va unda qarz oluvchiga qisqa muddatli kredit bo’yicha «praym + 2%» usulida 16foiz belgilanadi. «Praym ko’paytirish» usulida esa («praym-reyt*1.2») 16,8 foiz o’rnatiladi. Bazaviy stavkalarning pasayish sharoitida esa teskari holat kuzatiladi. Boshqacha qilib aytganda, «praym ko’paytirish» usuli geometrik progressiyaga, «praym plyus» usul arifmetik progressiyaga muvofiq tarzda o’zgaradi.
Etakchi banklar tomonidan «praym-rayt» suzib yuruvchi stavkani hisoblashning ikkixil usul bilan amalga oshiriladi:
Shartli ma’lumotlar asosida muallif tomonidan tuzildi.
205
«Praym plyus» usuli.
«Praym ko’paytirish» usuli.
1970 yillardan boshlab, xo’jalik sub’ektlarga taqdim etiladigan kreditlar bo’yicha asos sifatida ishlatiladigan foiz stavkalar «praym- rayt» bilan bir qatorda tijorat banklari LIBOR (London banklararo taklif stavkasi) stavkasini keng doirada foydalana boshladilar. Bu bank tizimining globallashuvi bilan hamda etakchi banklar tomonidan evrodollarni kredit resurs sifatida tobora ko’p ishlatilishi bilan bog’liq.
16.3. Tijorat banklarining foiz siyosatini boshqarish usullari
Tijorat banklarining foiz siyosatini boshqarishda quyidagi usullardan foydalaniladi:
1. Foiz marjasini qisqartirish usuli.
Foiz marjasini qisqartirish uchun tijorat banklari xarajatlarining tarkibini mo’’tadil darajaga keltirishlari lozim. Aks holda, foiz marjasini qisqartirish bank moliyaviy faoliyatini zarar bilan yakunlashiga olib kelishi mumkin.
Foiz marjasining darajasini baholashda e’tiborga olinadigan asosiy ko’rsatkich sof foiz marjasi hisoblanadi
Aktivlar va passivlar o’rtasidagi farqni tahlil qilish usuli (GEP usuli).
Dyuratsiya usuli.
Imitatsion modellashtirish usuli.
Statistik tahlil usullari.
GEP usuli aktivlar va passivlar o’rtasidagi farqni o’lchashga asoslangan bo’lib, ushbu aktivlar va passivlarning qiymati ma’lum davriy oraliqda o’zgaradi. Bunda aktivlar va passivlar quyidagicha guruhlanadi:
RSA – o’zgaradigan foiz stavkalariga ega bo’lgan aktivlar; RSL – o’zgaradigan foiz stavkalariga ega bo’lgan passivlar.
Agar RSA > RSL bo’lsa, u holda GEP ijobiy hisoblanadi. Agar RSA< RSL bo’lsa, u holda GEP salbiy bo’ladi.
206
Agar foiz stavkalari oshsa, ijobiy GEPga ega bo’lgan banklarda foiz marjasi o’sadi. Chunki, bunday sharoitda o’zgaradigan foiz stavkasiga ega bo’lgan aktivlar miqdori shunday stavkadagi passivlar miqdoridan katta bo’ladi.
Dyuratsiya usuli bank kapitalining kutilayotgan o’zgarishini foiz stavkalarini o’zgarishini prognozlash yo’li bilan baholash imkonini beradi. Ushbu usul dyuratsiyani aniqlashga asoslangan.
Dyuratsiya – bu foizli aktivlar va foizli passivlarning muddatalri o’rtasidagi nomuvofiqlikdir.
DGAP = DA – (DL x L – A)
Bu erda:
DGAP– dyuratsiya;
DA – aktivlar dyuratsiyasi;
DL – passivlar dyuratsiyasi;
L – passivlar;
A – aktivlar.
Dyuratsiyani aniqlashda faqat foiz ko’rinishida daromad keltiruvchi instrumentlar hisobga olinadi.
Imitatsion modellashtirish bank balansining tarkibini va foiz stavkalari daromadliligining kelgusidagi o’zgarish stsenariylarini ishlab chiqishni ko’zda tutadi.
Imitatsion modellashtirish natijalari hisob-kitoblardagi u yoki bu xatoliklarning qo’llanilishini asoslab berishga bog’liq.
Imitatsion modellashtirishda modellashtirishning ikki usulidan foydalaniladi:
Statik.
Dinamik.
Statik modellashtirishga ko’ra, balans va balansdan tashqari talab va majburiyatlarning tarkibi o’zgarmaydi, ya’ni bank tahlil qilingan davr mobaynida resurslar jalb qilishni ham, resurslar joylashtirishni ham rejalashtirmagan.
207
Dinamik modellashtirish balans aktivlari va passivlari joriy tarkibi va balansdan tashqari moddalardan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. Ammo bunda kelgusida jalb qilinadigan va joylashtiriladigan resurslar hisobga olinadi.
16.4. O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarining foiz stavkalari
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki 2003 yildan boshlab tijorat banklariga kredit berishni to’xtatgan edi. Shu sababli, 2003 yildan 2017 yilga qadar bo’lgan davrda Markaziy bankning qayta moliyalash siyosati tijorat banklarining kredit emissiyasini tartibga solishda hech qanday ahamiyat kasb etmay qoldi. Biroq, 2017 yilning sentyar oyidan boshlab, Markaziy bank tijorat banklariga kredit bera boshladi va shu yilning sentyabr-oktyabr oylarida Markaziy bank tomonidan tijorat banklariga berilgan kreditlarning miqdori 800 mlrd. so’mdan oshdi.
Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasini 2017 yil 28 iyun kuni 5 foizli punktga oshirilishi va 14% qilib belgilanishi tijorat banklari kreditlarining foiz stavkalarini oshishiga olib keldi.
1-rasm. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki qayta moliyalash
stavkasining o’zgarishi, foizda
208
1-rasm ma’lumotlaridan ko’rinadiki, 2012-2016 yillarda O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qayta moliyalash stavkasi pasayish tendentsiyasiga ega bo’lgan. Ammo 2017 yilda Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi 2016 yilga nisbatan 5 foizli punktga oshirilgan. Bu esa, davlat dasturlarini kreditlashda ishtirok etayotgan tijorat banklarining resurslar jalb qilish imkoniyatini oshirishning zarurligi bilan izohlanadi.
16.2-rasm. O’zbekiston Respublikasida inflyatsiyaning yillik darajasi va
Do'stlaringiz bilan baham: | 
