Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini jalb qilish va ularni joylashtirishni tartibga solish yo’llari va usullaridir

«Baho etakchiligi» modeli. «Qiymat plyus» modelida keltirilgan kamchiliklar foiz siyosatini shakllanishining boshqa bir modelini, ya’ni «Baho

203
etakchiligi» (baho liderligi) modelining paydo bo’lishiga olib keldi. 1930 yillardagi buyuk depressiya davrida AQSh ning eng yirik banklari «Praym-rayt» (gohida u bazaviy yoki ma’lumot stavkasi deb ataladi) nomi bilan mashhur bo’lgan kreditlar bo’yicha unifikatsiyalashgan foiz stavkasini hamda qisqa muddatli kreditlar bo’yicha kreditga layoqatliligi yuqori ishonchli mijozlarga taklif qilinadigan eng past stavkani o’rnatish tartibini joriy etdilar.

Hozirgi vaqtda AQSh da «praym-rayt» stavkasi tijorat banklari amaliyotida etakchi stavka bo’lib, kredit bo’yicha o’z stavkalarini doimiy ravishda e’lon qilib boradigan yirik banklarning, ya’ni «pul markazlari» tomonidan e’lon qilinadigan stavkasi hisoblanadi. Ko’p yillar davomida ushbu stavka barqaror bo’lgan, ammo qimmatli qog’ozlar bozori va inflyasiyaning shiddatli rivojlanishi sharoitida «praym-rayt» suzib yuruvchi stavkasi qo’llanila boshlandi. Har qanday qarz oluvchiga beriladigan kredit bo’yicha haqiqatdagi foiz stavka quyidagi formula asosida aniqlanadi:

Кс  БсУ Рм ;(5)


Bunda:


Ks – kredit foiz stavkasi;


Bs – bazaviy yoki praym-reyt stavkasi (bank marjasini hisobga olingan

holdagi);

U – ustama, birinchi sinfga kirmaydigan mijozlarga majburiyatlarni bajara olmasligi uchun qo’yiladigan ustama;


Rm – risk mukofoti.


«Praym-reyt»stavkalarining o’zgarishining kredit bahosiga ta’siri

«Praym-rayt» stavkasi pul bozorining muhim stavkalari o’zgarishi natijasiga asoslanadi.

Quyidagi keltirilgan jadvalda «praym-rayt»stavkalarining o’zgarishining tijorat banklari foiz siyosatiga ta’sirini ko’rib chiqamiz.