Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

 
 
17.3. Tijorat banklarining daromadlari va xarajatlarini boshqarish 
usullari 
Tijorat banklarining daromadlari va xarajatlarini boshqarishda quyidagi 
usullardan foydalaniladi: 
1. Daromadlarning barqarorligini ta’minlash usuli. 
2. Xarajatlarning optimal tarkibini shakllantirish usuli. 

---

217 
3. Daromadlar va xarajatlar o’rtasidagi mutanosiblikni ta’minlash usuli. 
Jahon tiklash va taraqqiyot banki ekspertlarining tavsiyasiga ko’ra, tijorat 
banklari yalpi daromadlarining umumiy hajmida foizli daromadlarning salmog’i 
kamida 70 foiz bo’lishi kerak
40
. 
 
Tijorat banklari foizli daromadlarining umumiy hajmida kreditlardan 
olingan foizli daromadlar salmog’ining yuqori va barqaror bo’lishi ularning 
moliyaviy barqarorligini ta’minlashning zaruriy sharti hisoblanadi.
 
Tijorat banklari aktivlarining umumiy hajmida kreditlar yuqori salmoqni 
egallaganligi sababli kreditlardan ko’rilgan zararlar miqdorining o’sishi banklarda 
sof foydaning kamayishiga olib keladi. Shu sababli, Jahon tiklash va taraqqiyot 
bankining ekspertlari kreditlardan ko’rilgan zararlarni qoplashga mo’ljallangan 
zaxira ajratmalariga nisbatan me’yoriy cheklov joriy qilishni tavsiya qiladilar. 
Ularning tavsiyasiga ko’ra, tijorat banklarida kreditlardan ko’rilgan zararlarni 
qoplashga mo’ljallangan zaxira ajratmalari miqdori bank aktivlari o’rtacha 
summasining 0,5 foizidan oshib ketmasligi kerak. Mazkur tavsiya taraqqiy etgan 
mamlakatlarning bank amaliyotida keng qo’llaniladi. 
O’zbekiston Respublikasida kreditlardan ko’rilgan zararlarni qoplashga 
mo’ljallangan zaxira ajratmalari to’liq tijorat banklarining xarajatlariga olib 
boriladi va ular 56802-hisobraqamining debetida hisobga olinadi. Ammo 
respublikamiz tijorat banklarida kredit riski bo’yicha yaratilgan zaxira 
ajratmalariga nisbatan me’yoriy cheklovlar belgilanmagan.
Fikrimizcha, Jahon tiklash va taraqqiyot banki ekspertlari tomonidan taklif 
etilgan tijorat banklari tomonidan berilgan kreditlardan ko’rilgan zararlarni 
qoplashga mo’ljallangan zaxira ajratmalariga nisbatan me’yoriy cheklov 
respublikamiz tijorat banklari faoliyatini nazorat qilish amaliyotiga joriy etish 
lozim. Ammo bunda bank tomonidan haqiqatda yaratilgan zaxira summasi emas, 
balki kreditlarni to’g’ri tasniflash natijasida yaratilishi lozim bo’lgan zaxira 
ajratmalari hisobga olinishi lozim. 
40
Макнотон Д. Банковские учреждения в развивающихся стран. Пер. с англ. – Вашингтон: ИЭР, 1994. 

---

218 
 
AQSh tijorat banklarida aktivlarning daromadligini baholash uchun 
foydalilik koeffitsienti (FK) qo’llaniladi.
Ushbu koeffitsient quyidagi formula asosida hisoblanadi.
FK 
