Tibbiyot institutlari qoshidagi

EXINOKOKKOZLAR

Exinokokkozlar - gijjalarning lichinkalari ko'zg'atadigan kasalliklar guruxiga mansub. U barcha qit'alarda tarqalgan bo'lib, insonlar salomatligaga va ayniqsa chorva xo'jaliklariga katta talofat yetkazadi.

Exinokokkozlar ikki xil bir-biriga o'xshash, ammo mustaqil (o'zlarning aloxida qo'zg'atuvchisi) bo'lgan kasalliklarni o'zida birlashtiradi. Bular exinokokkoz va alveolar exinokokkoz (alveokokkoz) lardir.

EXINOKOKKOZLAR

Exinokokkoz — jigarda, kamrok o'pka va boshqa a'zolarda, bir kamerali pufak yoki pufaklar xosil qiluvchi surunkali parazitar kasallikdir.

Etiologiyasi. Exinokokkoz qo'zg'atuvchisi Echinococcus granulosus deb ataluvchi gijjaning lichinkalari bosqichidir. Gijjalar o'zining jinsiy yetuk bosqichida it, mushuk, bo'ri, shaqol, yovvoyi it va mushuklar, arslon singari xayvonlarning ingichka ichagida parazitlik qiladilar. Exinokokkning kistasi — 1-50 mm kattaligida, bir kamarli pufak (kista) dan iborat bo'lib, devori ikki kavat pardadan tashkil topadi. Pufakcha ichida sukmushk va 100 ga yaqin gijja lichinkasi bo'ladi. Exinokokk uzunligi 2-7 mm keladigan mayda tasmasimon gijjadir. Uning boshida (skoleks) 4 ta so'rg'ichi va ikki kator joylashgan (38-40 ta) ilmoqlari bor. Tanasi 2-6 bo'lakchadan iborat bo'lib, oxirgi bo'lakcha ichi tuxumchalar bilan to'la bachadondan tashkil topadi.
Epidemiologiyasi. Exinokokkoz og'iz orqali yuqadigan zoonoz biogelmintoz xisoblanadi. Odam uchun asosiy invaziya manbai uy itlari, kamroq xollarda bo'ri, shaqol va shu kabi xayvonlardir. Yetilgan tuxumlar va gajjaning tuxumlar bilan to'la bo'lakchalari hayvonlarning axlati orqali ajralib, ularning junlari va atrof muxitni ifloslantiradi.
Odam va boshqa oraliq xo'jayinlarga gijja tuxumi og'iz orqali gijjali xayvonlar bilan muloqotda bo'lganda, ifloslangan mevalar, yoki suv iste'mol qilinganda yuqadi. Exinokokkoz O'rta Osiyo Respublikalarida ko'proq tarqalgan.
Klinikasi. Exinokokkoz 5 yoshgacha bo'lgan bolalarda va asosan o'rta yoshdagi odamlarda kuzatiladi. Kasallik asta-sekin rivojlanadi. Eng ko'p (50-80% bemorlarda) kuzatiladigan jigar exinokokkozi kechishida uchta bosqich farqlanadi: 1-bosqich — latent davri — gijja yuqqandan, to birinchi klinik simptomlar paydo bo'lganga qadar, 2-bosqich - kasallikning klinik belgilari namoyon bo'lishi bilan boshlanadi. Bemorlar odatda ishtaxaning pasayishi (yo'qoliish), darmonsizlik, ozish, bosh og'rig'i, vaqti-vaqti bilan tana xarorati bir oz ko'tarilishi kabi alomatlarga shikoyat kiladilar. Ko'pchilik bemorlar o'ng qobirga ostida og'irlik va qorinda og'riq his etadalar, ko'ngillari aynab, ba'zan quusadilar va ichlari buziladi. Ayrim bemorlar terisida qichimali allergik toshmalar ko'riladi. Jigar (asosan o'ng bo'lagi) kattalashgan va qattiqlashgan bo'ladi. 3-bosqichda turli asoratlar namoyon bo'ladi. Bunda turli darajadagi (hatto anafilaktik shok) allergik belgilar, exinokokkning boshqa a'zolarga tarqalishi, pufak yiringlagan taqdirda a'zoda abssess belgilari yuzaga keladi. Agar kista yorilib, yiring qorin bo'shlig'iga tushsa — peritonit, plevralar oralig'i bo'shlig'iga tushsa chiopnevmotoraks ravojlanadi.
Periferik qonda — eozinofiliya va ECHT ortishi.
O'pka exinokokkozi 15-20% bemorlarda kuzatiladi. Boshlang'ich davrda — o'pka abssessi rivojlanadi. Unda bemor avvaliga ko'kragida og'riq xis etadi, nafasi tezlashadi, yo'tal paydo bo'ladi, shilimshiq, keyinchalik yiring va ozgina qon aralash balg'am chiqaradi. Tana harorati ko'tarilib, bemorning ahvoli kundan-kunga og'irlashib boradi. Keyinchalik exinokokk pufagining yorilishi bemor axvolining keskin o'zgariishga olib keladi. Exinokokk pufagi bronxga yorilganda qattiq yo'tal paydo bo'lib, bemorning nafasi qisib, yuzi ko'karadi, ko'p-ko'p, ba'zan qon aralash, balg'am ajraladi. Balg'amda bunday xolat bir necha kun, ba'zan bir necha xafta davom etib, so'ngra aspiratsion pnevmoniya alomatlari rivojlanadi. Pufak plevra bo'shlig'iga yorilganda ekssudativ plevrit hamda pnevmo- va piopnevmotoraks alomatlari yuzaga kelishi mumkin. Pufak perikarda yorilganda esa shok yuzaga kelishi va bemor to'satdan o'lishi mumkin. Buyrak, bosh miya va boshqa a'zolarning exinokokkozida shu a'zolarning kasallik alomatlari kuzatilada. Bunday xolda albatta jigar exinokokkozini xam axtarmoq kerak.