Tibbiyot institutlari qoshidagi

SKARLATINA

Skarlatina - isitma, umumiy intoksikatsiya, bodom bezlari va tomoqning zararlanish, shunigdek, terida mayda toshma bilan namoyon bo'ladigan o'tkir yuqumli allergik kasallik.

Skarlatina atamasini (lotincha «To'q qizil» degan manoni anglatadi) va uning klinik bayonini birinchi marta XVII asr oxirida Sidengem degan olim bergan.
Xozirda skarlatina kam uchraydigan va nisbatan yengil kechadigan bolalar yuqumli kasalligiga aylanib qoldi.
Etiologiyasi. Kasallik quzg'atuvchisi - A guruhidagi gemolitik streptokkoklar bo'lib, ularni 50 dan ortiq serologak tiplari malum. Uni birinchi bor Lefler (1882 y) aniqlagan. Gemolitik streptokokkning barcha tiplari ham o'zining toksigenlik xususiyati va organizmdagi antitoksik immunitet darajasiga qarab turli kasalikllarni: skarlatina, angana, faringit va saramasni qo'zg'otishi mumkin.
Er-xotin Diklar gemolitik streptokokklarning patologik ta'siri uni toksini bilan bog'liq, xosil bo'ladigan immunitet antitoksik xarakterga ega bo'ladi deb qaradilar va shuning asosida teri-toksin reaksiyasi (DIK reaksiyasi) dan foydalanishni taklif etdilar.
Kasallikni o'tkazgan (hatto subklinik kechganida) bolalarda turg'in immunitet paydo bo'ladi, qayta kasallanish deyarli bo'lmaydi.
Epidemiologiyasi. Kasallik manbai bo'lib skarlatina yoki boshqa streptokokkli infeksiya (angina, faringit va boshqa) lar bilan og'rigan bemorlar, shuningdek sog'lom bakteriya tashuvchilar hisoblanadi. Ayniqsa skarlatinani yengil, noaniq, shaklda o'tkazayotgan bolalar ko'proq epidemiologik xafi tug'diradilar.
Infeksiya tashqi muhitda burun-tomoq shilliq ajralmasi xamda turli yiringli ajralmalar orqali ajraladi. Binobarin u asosan havo-tomchi yo'li bilan, kamroq hollarda kontakt yqli bilan (yani yiring yoki bemor foydalangan qyinchoqlar, boshqa buyumlar va ifloslang qo'l orqali), shuningdek alimentar yo'l bilan (sut orqali) yuqadi. Bemor kasallikning birinchi kunlaridan boshlab, butun kasallik davomida, bazan tuzalish davrida ham atrofdagilarga yuqtirishi mumkin.
Skarlatina bilan ko'proq 2-6 yoshdaga bolalar kasallanadilar. 6 oygacha yoshda bo'lgan bolalar kamdan-kam kasallanadilar.
Kasallik asosan kuz-qish fasllarida kuzatiladi, yozda esa kam uchraydi. Issiq, tropik va subtropik iqlimiy sharoitlarda kam qayd etiladi.
Klinikasi. Yashirin davri o'rtacha 2-7 kun bo'lib, u bir necha qisqarishi, yoki 12 kungacha cho'zilishi ham mumkin.
Boshlang'ich davri. Kasallik odatda o'tkir, to'satdan boshlanadi. Faqat ayrim hollarda qisqa muddatli, injiqlik, behollik, kam harakatlik sinagan prodromal (dastlabki) belgilar bo'lishi mumkin. Tana harorati tezda 39-40° S gacha ko'tarilab, bola holsizlandi, boshi va tomog'i og'riydi, qo'pincha qusadi, bazan ichi suyuq keladi.
Kasallikning birinchi-ikkinchi kunlari (bazan 3-kuni) terisida qizil, mayda donachali, bazan kuchli qichimali toshma paydo bo'ladi. Toshma asosan bo'yin, ko'krak, qorin, qo'llarning bukiluvchi yuzasi va sonlarning ichki tomonida qalin joylashib, burun va og'iz atrofida bo'lmaydi. Toshmaning zichligidan teri umuman qizargan yuzda oqish, toshmasiz burun-og'iz uchburchaga yaqqol ajralib turadi.
Tomoqda skarlatinaga xos angina alomati (bodom bezlari vo yushmoq tanglay shilliq qavati yaqqol qizarib «alangali tomoq»), qattiq tanglayning oqish shilliq qavatidan aniq chegaralanib turadi. Ba'zan shilliq qavatda toshma (enantema) lar, bodom bezi ustida qoplamalar ko'riladi. Til qalin karash bilan qoplangan bo'ladi. Jag' ostidagi joyda bezlar kattalashgan bo'ladi va paypaslaganda biroz og'riydi.
Kasallkkning avj olgan davri 4-5 kun davom etadi. Bu davrda kasallik belgilari: angina, limfodenit, toshma va boshqalar dastlab ortib, og'irlashib boradi. Isitma yuqori bo'lib, taxikardiya, A/B ortishi, bemorda jumbush, alahlash, es-xush xiralashishi kabi alomatlar bo'lishi mumkin. 4-5-kundan boshlab, tana harorati pasayadi, til uchidan boshlab karashdan tozalana boshlaydi, so'rg'ichlari bo'rtib, 4-5 kunda xuddi malinaga o'xshab qoladi ("malinali til").