Tibbiyot instituti talabalari uchun


Markaziy nerv sistemasi faoliyatini susaytiruvchi zaharli moddalar



Download 6,49 Mb.
Pdf ko'rish
bet275/577
Sana14.02.2022
Hajmi6,49 Mb.
#448516
1   ...   271   272   273   274   275   276   277   278   ...   577
Bog'liq
sud-tibbiyoti iskandarov-a.i.-kuldashev-d.r. lot-1

Markaziy nerv sistemasi faoliyatini susaytiruvchi zaharli moddalar
Bunday moddalar 3 ta asosiy guruhga bo’linadi:
1. Atsiklik qatoridagi narkotik moddalar. Bularga etil spirti, efir, ftorotan, 
xloroform, ayrim texnik suyuqliklar (metil spirti – metanol, etilenglikol – antifriz, 
317


dixloretan va boshqalar).
2. Uchuvchi xossaga ega bo’lmagan, narkotik va uyqu chaqiruvchi 
moddalar.
3. Gangituvchi ta’sir ko’rsatuvchi alkaloidlar (morfin va boshqalar).
Etil spirti
(etanol) o’ziga xos hidli, rangsiz, kuydiruvchi ta’sir ko’rsatuvchi 
tiniq suyuqlik bo’lib, sanoatda, tibbiyot amaliyotida va turmushda keng ishlatilib, 
barcha tarqibida spirti bo’lgan ichimliklar tarkibiga kiradi.
Etil spirti odam organizmiga kuchli ta’sir ko’rsatuvchi, hujayra 
tsitoplazmasida o’zgarishlarni chaqiruvchi zaharli modda hisoblanadi. Organizmga 
narkotik ta’sir qiladi. Ozgina miqdorda qabul qilinganda ham markaziy nerv 
sistemasi, avvalo bosh miya po’stlog’i faoliyatini buzadi. Unga tormozlovchi va 
susaytiruvchi ta’sir ko’rsatishidan tormozlanish, po’stloq osti markazlarida esa 
qo’zg’alish kuzatiladi. Bundan tashqari, alkogoldan zaharlanishda vegetativ nerv 
sistemasi va ichki organlar funktsiyasining buzilishi ko’zga tashlanadi.
Organizmda etil spirti alkogol degidrogenaza fermenti ta’sirida yuqori 
zaharli metabolit atsetaldegid hosil bo’ladi va bu o’z navbatida aldegid 
degidrogenaza ta’sirida sirka kislotasi va suvga parchalanadi. Alkogol qabul 
qilingandan keyin atsetilaldegid uzoq vaqt davomida yoqimsiz sezgilar kompleksi 
va nafas olish, qon aylanishi va markaziy nerv sistemasida buzilish belgilarini 
chaqiradi.
O’tkir alkogol bilan zaharlanishda etanolning to’g’ridan to’g’ri ta’sir qilishi 
natijasida nafas olish markazining falajlanishidan o’lim sodir bo’ladi. Ko’pincha 
alkogol bilan zaharlanishda qusish kuzatilib, u davrda qusuq massalari nafas olish 
yo’llarini bekitib nafas olish bug’ilishi mumkin. Bunday hollarda odatda 
murdaning qonidan etanolning toksik kontsentratsiyasi topilganda yurak va ichki 
organlarda patologik o’zgarishlar topilmagan taqdirda ham o’limning sababini 
aniqlashda hech bir qiyinchilik tug’ilmaydi. Murdani kesib ko’rishda murda 
bo’shliqlari va ichki organlaridan etanolning hidi sezilib turadi. Bosh miya 
moddasi va uning pardalari odatda shishganligi, kuchli to’laqonliligi ko’rinadi. 
Kekirdak va bronxlarda ko’p miqdorda shilimshiq modda, qusuq massalari 
318


yutilganida esa oshqozondagi bor narsalar topiladi. Vistseral plevra va epikardda 
mayda qon quyilishlar kuzatiladi. O’pkasida to’laqonlik, shishish, alohida yoki 
ko’plab qon quyilish o’choqlari aniqlaniladi. Jigar, buyrak, taloqda kuchli 
to’laqonlilik bo’ladi. Siydik pufagi ko’pincha tiniq siydik bilan to’lganligi 
ko’rinadi. Mikroskop tagida tekshirilganda ichki organlar qon tomirlari devori 
o’tkazuvchanligining oshib ketish belgilari (qon tomiri devorining siyraklashuvi, 
shishishi, plazmatik shimilishi, endoteliya hujayralarining ko’chib tushishi, 
perivaskulyar bo’shliqning shishishi, tarqalgan diapedez qon quyilishlar) topiladi.
Alkogol qabul qilgandan keyin zaharlanish avj olgan davrda emas, balki 
ancha keyinroq, ba’zan 1-2 sutka o’tgandan keyin qonda etanolning 
kontsentratsiya past bo’lganda va hatto u qonda bo’lmaganda ham o’lim sodir 
bo’lishi mumkin. Bunday hollarda surunkali alkogol iste’mol qiluvchilarda 
kardiomiopatiyadan yoki alkogol bilan zaharlanish asosida rivojlangan yurakning 
ishemik kasalligidan o’tkir yurak etishmovchiligi natijasida o’lim sodir bo’lishligi 
ko’zga tashlanadi.
Alkogolga sezuvchanlikning har xil bo’lganligi, shuningdek uni iste’mol 
qilishning har xil sharoitlariga (ichimlikning o’tkirligi, organizmga kirish tezligi, 
oshqozonni ovqatga to’laligi va boshqalar) ko’ra etil spirtining qandaydir bir xil 
o’ldiruvchi dozasini aniqlash qiyin. Ichmaydigan odamlar uchun 100-150 g toza 
etil spirti ham o’ldiruvchi doza hisoblansa, doimo ichib yuruvchilarda esa toza etil 
spirtining 600-800 g. ham o’limga olib kelmasligi mumkin.
Etil spirtidan o’tkir zaharlanishning tashxisi sud-kimyoviy tekshiruvida 
barcha ob’ektlar kompleksi: qon, siydik, orqa miya suyuqligi va oshqozonda 
bo’lgan narsalarni tekshirish orqali qo’yiladi. Faqat bitta qonni tekshirish orqali 
alkogol bilan zaharlanish davomliligi va uning davrlari haqida, ayniqsa qondagi 
etanolning miqdori kam bo’lgan taqdirda qandaydir xulosaga kelish qiyin. Murda 
qonidan 3,5-4 promile va undan yuqori etanol miqdorining ekspert tomonidan 
topilishi, agar yurak-qon tomirlari kasalliklari topilmasa, odatda o’lim etanoldan 
o’tkir zaharlanish tufayli sodir bo’lganligi haqidagi xulosaga kelishni taqozo qiladi. 
Etanolni tezda oqsidlanish va organizmdan chiqib ketishini hisobga olganda sud-
319


kimyoviy tekshirish usuli faqat alkogol qabul qilgandan keyin bir sutka ichida 
natija musbat bo’lishi mumkin. Bunda etanol bilan birgalikda murda materialida 
atsetaldegidni ham miqdoriy jihatdan aniqlashni tavsiya etiladi.

Download 6,49 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   271   272   273   274   275   276   277   278   ...   577




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish