Tibbiyot instituti talabalari uchun

Urilishdan chayqalish
. Keng urilish yuzali predmet orqali katta kuch bilan 
urilganda, urilish joyida jarohatlanishdan tashqari odam tanasi boshqa qismlarining 
chayqalishi kuzatiladi. Bunda asosan ichki organlar zararlanadi.
Ichki organlarning chayqalishi engil darajasi ko’zga tashlanuvchi anatomik 
o’zgarishlarni chaqirmasa-da ularning funktsiyasini buzilishiga sababchi bo’lishi 
mumkin. Bunda bosh miyaning chayqalishi alohida ahamiyatga egadir. Ko’pincha 
kalla miya jarohatlanishi urilgan joyda va unga qarama-qarshi tomonda miya 
moddasi ezilgan joylar va o’choqli qon quyilish shaklidagi o’zgarishlar ko’rinadi. 
75

---

Bunday o’zgarishlar bosh miyaning lat eyishi sifatida baholanadi.
Ichki organlarning og’ir darajali silkinishi odatda ko’zga ko’rinarli xarakterli 
jarohatlanishlarning sodir bo’lishiga olib keladi. Organlarni tutib turuvchi 
apparatlari va ularning atrofidagi to’qimalar, shuningdek kapsula tagida va 
organlar parenximasida yirtilish, uzilish va qotirib turuvchi bog’lamalarni yorilishi 
tufayli ko’plab qon quyilishlarning sababchilari hisoblanadi. Odatda, qon 
quyilishlar ko’pgina bo’lib, ko’pincha bir-biriga parallel holda joylashgan bo’ladi.
Siqilish
. Urilishdan farqli o’laroq ikkala kuch orasida tananing qarama-
qarshi tomondan ta’sirlanishidir. Bunda bitta siquvchi yuza harakatchan, ikkinchisi 
esa harakatsizdir. Siquvchi vositaning harakatlanish tezligi odatda, uncha katta 
bo’lmay, ularning odam tanasi bilan o’zaro ta’siri urilishga qaraganda ancha kuchli 
bo’ladi. Shuning uchun ham jarohatlanishning og’irligi va hajmi asosan odam 
tanasining jarohatlanuvchi qismi kontakti bilan baholanadi.
Siqilishning yuzaga kelish mexanizmida imoratlarning va tuproqning qulab 
tushishi tufayli og’ir predmetlar bilan tananing bosilishi muhim ahamiyatga egadir. 
Siqilish – transportdan jarohatlanish mexanizmlaridan biridir. Siqilish paytida 
birinchi navbatda suyaklar va ichki organlar jarohatlanadi. Bu o’z navbatida 
tananing jarohatlanuvchi qismining deformatsiyasiga olib keladi.