Tibbiyot instituti talabalari uchun

16.12.3. O’tkir vositalarni intensifikatsiyalash va guruhlarga aloqadorligini 
aniqlash
O’tkir vositalar, ayniqsa sanchib kesuvchi, sanchuvchi, chopuvchilari 
jarohatlangan ob’ektda chuqur kanalli yaralar, ya’ni hajmli izlar qoldiradi. Bunday 
izlarning bo’lishi asbobni guruhlarga aloqadorligini aniqlash uchun katta 
608

---

imkoniyat yaratadi. Yara kanalining butun chuqurligi bo’yicha hajmi izlarini 
tekshirish (yumshoq to’qimalar, ichki organlar va suyaklarda) asbob tig’ining 
ko’ndalang kesimi va oxirgi qismining shakli va o’lchamlari, shunigdek iz hosil 
qiluvchi predmetlarni boshqa umumiy belgilarini aniqlash imkoniyatini beradi.
Iz hosil qiluvchi predmetlarni bir xil belgilari teri, ichki organlar pardalarida 
yaxshi ko’zga tashlansa, boshqalarida – organlar to’qimasi (jigar, buyrak), 
shuningdek suyaklarda yaqqol ko’rinadi. Masalan, sanchuvchi va sanchib-kesuvchi 
predmetlar ko’ndalang kesimining shakli odatda teri, fastsiya, seroz pardalar va 
yassi suyaklarda, shuningdek asbob tig’ining oxirga qismini shakli parenximatoz 
organ to’qimalarida yaxshi tenglashtiriladi.
Jarohat etkazuvchi sanchib kesuvchi vosita tig’ining oxirgi qismini aniqlash 
uchun jigar, buyrak va boshqa organlar yara kanaliga plastik yoki rentgen kontrast 
massani quyish tavsiya qilingan. Olingan quymada va rentgenogrammada 
ko’pchilik hollarda asbob tig’ini oxirgi qismining xususiyatlari etarli darajada 
yaxshi aniqlaniladi (muhrasining qiyaligi, tig’ining qayralishi va boshqalar).
Agar tergovchi ekspertga jarohatlanishga taxmin qilinuvchi asbobni (pichoq, 
xanjar va boshqalar) taqdim qilganda bu asbobni solishtirma tekshiruvdan 
o’tkazishi, unda tajriba izlari va tanadagi jarohatlanishlarni solishtirilishi zarur.
Bunda ko’pchilik hollarda taqdim qilingan qaysi asbob yordamida 
jarohatlanish etkazilganligi yoki etkazilmaganligini aniqlash imkoniyati yaratiladi.
Suyaklar va tog’aylarni chopuvchi va sanchuvchi-kesuvchi asboblar bilan 
jarohatlanishida ko’pincha chopilish yoki kesilish yuzasida ko’pchilik parallel 
egatchadan tuzilgan toyish izlari kuzatiladi. Chunki bu izlar asbob tig’i 
mikrorelefining individual xususiyatlarini aks ettiradi va u holda ular asbobni 
aynan o’xshashligini aniqlashda foydalanilishi mumkin.
Identifikatsiyalash jarayonida tajriba izlari - jarohatlanish yuzaga keladi. 
Ekspert tajribasining sharoitlari tekshiriluvchi izlar sharoitiga maksimal 
yaqinlashgan bo’lishi kerak. Murda tanasi (to’qimasi) ni xuddi shu joyiga, shunday 
yo’nalishda, shunday burchak ostida urilishi zarur. Ko’pincha har xil plastik 
materiallarga urib ko’riladi. Hosil bo’lgan tajriba izlari, suyaklar (tog’aylar) dagi 
609

---

toyish izlari odatda fotoqo’shilma yoki profillash usullari yordamida solishtiriladi 
(122-rasm). Ba’zan sanchib-kesilgan yara kanalining chuqurligida asbob tig’ining 
siniqlari topiladi. Bunday hollarda barcha siniq parchalarini umumlashtirish orqali 
jarohatlovchi asbobni identifikatsiyalash mumkin.