Tibbiyot instituti talabalari uchun

16.11.3. Sud tibbiyoti ekspertizasida ob’ektlarni jinsiy aloqadorligi
Jinsiy xromatinni sud tibbiyoti ekspertizasi ob’ektlarida topilishi ko’pgina 
faktorlarga bog’liq. Ob’ektni qanday sharoitda bo’lishi va qurish tezligi uni kelib 
chiqish vaqtiga qaraganda muhim ahamiyatga egadir. Qurish jarayoni qancha tez 
bo’lsa, hujayralar yadrosi va jinsiy xromatin shuncha yahshi saqlanadi. Shuning 
599

---

uchun ham yumshoq junli, ipakli, paxtali to’qimalarda qon zardobini engil 
shimilishi va hujayra elementlarini yog’sizlanishi hamda qotishi munosabati bilan 
uncha katta bo’lmagan qon dog’larini tekshirishda yaxshi natija kuzatiladi. 
Tajribada jinsiy xromatin qon va so’lak dog’larida topiladi va uzib olgan sochlarda 
uy haroratida ko’p yillar davomida saqlanadi.
Murdani bo’laklangan qismlari, organ va to’qimalarning katta bo’laklari, 
transport vositalari va asboblardan mexanik jarohatlanishlarda, ayniqsa, ularni nam 
muhitda bo’lganida jinsiy xromatinni saqlanishi uchun ancha noqulay sharoit 
hisoblanadi. Autoliz va chirish jarayonlari xromatinni emirilish sababchisi bo’ladi. 
Biroq, bu ob’ektlar bilan ishlaganda ko’pincha bir necha hafta, qisman oylar ichida 
musbat natijaga erishish mumkin.
Jinsiy xromatinni tekshirish
usuli preparat tayyorlash, ularni bo’yash, 
mikroskopik tekshirish va olingan natijalarni baholashdan iboratdir.
Preparatlar tayyorlash.
Qon va so’lak dog’idan kesib olingan joy sirka 
kislota ta’sirida eritiladi. Shimilmaydigan materialdagi dog’lar qirib olinishi, 
bo’lib-bo’lib yuvilishi yoki qirib yuvilishi mumkin. Yuvilgan cho’kma predmet 
shishasiga tomiziladi. Y-xromatinni tekshirish uchun ancha yupqa preparat 
tayyorlaniladi, chunki bunda hujayralar 1-2 qavat joylashuvi zarur. Uzilgan sochni 
piyozchasidan tashqi ildiz qini ajratiladi va predmet shishasida preparat 
tayyorlovchi igna orqali maydalaniladi. Organ va to’qimalar bo’lakchalaridan 
tamg’a, qirindilar yoki bosilgan preparatlar tayyorlanadi.
Bo’yash.
Kerakli ishlangandan keyin preparatlar X-xromatinni aniqlash 
uchun azur-eozin aralashmasi va Y-xromasomani tekshirish uchun flyuoroxrom 
yordamida bo’yaladilar. Agar ekspertning ixtiyorida preparatlar oz bo’lsa yoki 
hatto birgina preparat bo’lganda, buni avvalo flyuoroxrom bilan bo’yalib Y-
xromatin tekshiriladi va keyin azur-eozin aralashmasida qayta bo’yaladi hamda X-
xromatin tekshiriladi. A.P.Zagryadskaya (1982) ning ko’rsatishicha akrixin 
yordamida bitta preparatda qayta bo’yalmasdan ham X- va Y-xromatinni aniqlash 
mumkin.