Tibbiyot instituti talabalari uchun

Leykotsitlarda X-xromatin.
Qonda jinsiy xromatinni aniqlashda ko’pgina 
tadqiqotchilar leykotsitlarda Barra tanachasini topishga urindilar. Bu o’z navbatida 
neytrofil, eozinofil va bazofilli leykotsitlar yadrosi segmentida jinsiy xususiyatga 
ega bo’luvchi xarakterli do’mboqcha shaklidagi morfologik tizilmalarni 
ochilishiga sababchi bo’ldi (W.Davidson, D.Smith, 1954).
Ayollar jinsi uchun ancha xarakterli A tipidagi dumboqcha (baraban 
tayoqchasi) osilib turuvchi tomchiga o’xshaydi. Qalinlashgan qismi gomogen 
tuzilishga ega bo’lib, yadroga qaraganda ancha intensiv bo’yaladi. U yadro 
segmenti bilan ingichka oyoqchasi orqali birlashganligi ko’rinadi. Bunday 
dumboqchalarning o’lchamlari 1,5-2 mkm ni tashqil qilib, ular yadrodan 10-12 
marta kichik bo’ladi. A tipida dumboqcha faqat ayollarda kuzatiladi. Erkaklarda 
xuddi shunga o’xshash tizilmalar ko’zga tashlanib, ular kichik o’lchamli va 
kuchsiz bo’yalganligi topiladi. Ayollar jinsi uchun V tipidagi spetsifik do’mboqcha 
(tuguncha) xuddi A tipidagi singari o’lchamlar va bo’yoqlarga ega bo’lib, biroq 
597

---

ancha kaltaligi va oyoqchasini qalinligi bilan ajralib turadi. Ular erkaklarda kamroq 
uchraydi.
S-tipidagi do’mboqcha ancha turli tuman (kichkina tayoqcha, cho’p, mayda 
bo’lakcha, raketka, ipsimon o’simta, kolbasimon tuzilishli va boshqalar) shaklda 
bo’lib, o’lchami 1 mkm dan kam, kuchsiz bo’yaluvchan hamda jinsiy aloqadorligi 
ko’rinmaydi.
Amaliyotda segment yadroli leykotsitlarda A va B tipidagi dumboqchalar 
faqat hisobga olinadi. Ular leykotsitlarda jinsiy X-xromatin ekvivalenti sifatida 
qaraladi.
Y-xromatin.
T.Caspersson va boshqalar (1969) erkaklik xromasomasini 
uzun elkasini pastki qismida Y-xromasomani akridinning hosilalari (akrixin yoki 
atebrin, akrixin-iprit) bilan bo’yalgandan keyin yorug’ shulalanish paydo bo’lishini 
aniqladilar. Keyinchalik P.Pearson va boshqalar (1970) hujayralarni tinch davrida 
interfazali yadroda atebrin bilan bo’yalgandan keyin ultrabinafsha nurlar 
yordamida o’lchamlari 0,3-0,7 mkm li tanacha topdilar. Bu tanacha Y-xromatin 
bo’lib u faqat odamda va maymunlarda kuzatiladi. Y-xromatin yumaloq yoki 
o’roqsimon shaklda, aniq ko’rinishli holda yadro pardasini tagida, shuningdek 
karioplazmada joylashadi.
Har xil avtorlarning ma’lumotiga ko’ra, Y-xromatin erkaklarning barcha 
organ va to’qimalarida hamda leykotsitlarida 20 foizdan to 99-foizgacha 
kuzatiladi.