Tibbiyot instituti talabalari uchun

16.9. Har xil ajralmalar, organ va to’qimalarni sud tibbiyotida tekshirish
16.9.1. Sperma dog’larini aniklash
Sud tibbiyoti laboratoriyasi faoliyatida sperma izlarini tekshirish muhim 
o’rinni egallaydi. Sperma izlarini aniqlash maqsadida ko’pincha jabrlanuvchi va 
ayblanuvchini kiyimlari, biroz kamroq hollarda esa voqea sodir bo’lgan joydagi 
turli tuman predmetlar, shuningdek jablanuvchining to’g’ri ichagi va qinidan 
mazok hamda tamponlar jo’natiladi. Spermaga shubha qilingan dog’larni 
tekshirish 2 masalani hal qilish, ya’ni dog’da sperma borligini aniqlash va 
spermani alohida odamdan kelib chiqqanligini tasdiqlash yoki guruhlarga 
aloqadorligini echish maqsadida o’tkaziladi.
Dog’da sperma borligini aniqlash.
Ashyoviy dalillarda har doim ham 
sperma dog’larini engil aniqlashning imkoniyati bo’lavermaydi. Buni ultrabinafsha 
nurlari yordamida tekshirish usuli biroz engillashtiradi. Bunda sperma och-
582

---

havorang shullanish beradi, ammo bu usul o’ziga xos bo’lmaydi. Ko’pgina sintetik 
to’qimalar tiniq oqish-havorang yoki deyarli oqish shullanish berganligi uchun 
ham bu usuldan foydalanib bo’lmaydi.
Sperma dog’larini topish uchun turli tuman mikrokristallik reaktsiyalar taklif 
qilingan bo’lib, ammo keyinchalik buni ham o’ziga xos emasligi aniqlanildi. Bu 
reaktsiyalar orasida Frorans reaktsiyasi keng tarqalgani hisoblanadi. Bu 
reaktsiyada kaliy yodi eritmasi ta’sirida dog’da sperma bo’lsa yod kristallari 
ko’zga tashlanadi. Biroq bu reaktsiya ham hozirgi davrda kam qo’llaniladi.
Dog’da sperma borligiga shubha tug’ilganda kartoshka shirasi yordamidagi 
reaktsiyadan foydalanish taklif qilingan (Barseglyants L.O., 1965). Kartoshka 
shirasi istagan qon guruhli odam eritrotsitini agglyutsinatsiyaga uchratadi. Sperma 
dog’idan olingan yuvindi shirani aktivligini yo’qotadi va standart eritrotsitlarni 
agglyutsinatsiya reaktsiyasini tormozlaydi. Kartoshka shirasi yordamidagi sinama 
sud tibbiyoti amaliyotida keng qo’llaniladigan usullardan biridir. Biroq bu 
reaktsiya ham spetsifik bo’lmagani uchun spermani dog’da borligini isbotlovchi 
usul bo’la olmaydi.
Yuqorida keltirilgan barcha sinamalar dog’da sperma borlig’ini ko’rsatuvchi 
taxminiy usullar hisoblanadi.
Dog’da sperma borligini tasdiqlovchi usullarga quyidagilar kiradi: