Tibbiyot instituti talabalari uchun

11 rasm. Qirrali predmetning har xil qismlari bilan urilganda 
hosil bo’lgan lat egan yaralarning shakllari
78

---

Boshiga keng yassi yuzali predmet bilan urilganda ta’sir etuvchi kuchning 
yo’nalishiga to’g’ri keladigan kalla suyagi asosi va gumbazida ko’pincha 
yorikchalar paydo bo’lishiga olib keladi. Juda katta kuch bilan urilganda 
bo’lakchali sinish sodir bo’ladi. Bu o’z navbatida urilish joyida mayda bulakchalar 
zonasi borligi, shu joydan radiar holda tarqaluvchi sinish chizig’i va suyak 
to’qimasining ko’p joyidan yorilishi bilan xarakterlanadi. Bundan tashqari, bunday 
sinish chiziqlarini yoysimon kesib o’tib urilish joyi atrofidagi sinishlar suyakning 
bukilishidan hosil bo’ladi. Ba’zan urilish joyida katta suyak bo’lakchasi paydo 
bo’lib, bu ancha kichik halka bilan ajralib turganligi ko’zga tashlanadi.
Katta sferik yuzali o’tmas vosita bilan urilishda 3, 4, 5 nurli yorilgan 
yulduzchasimon shakldagi yaralar paydo bo’ladi. Yaraning atrofida yumaloq yoki 
oval shaklli hoshiyalanish zonasi, markazida esa chetlarining kuchli ezilishi ko’zga 
tashlanadi. Sferik yuzali o’tmas vositalar kalla suyagida yorilishlar, yumaloq 
shakllisidan bosilib sinishlar, katta kuch bilan urilganda esa bo’lakchali sinishlar 
yuzaga keladi.
Tsilindrik yuzali cho’ziluvchan predmetlar bilan urilganda tilim-tilimli 
qontalashlar, ba’zan hoshiyalanish kuzatiladi. Ancha qalin predmetlar (tayoq) bilan 
urilganda odam tanasida parallel holda joylashgan 2 ta yo’lsimon qontalashlar 
qolishi mumkin.
Boshiga tsilindrik predmetlar bilan urilganda to’g’ri chiziqli va yoysimon 
yaralar hosil bo’ladi. Ularning chetlari notekis ezilganligi ko’rinadi. Yaraning bir 
yoki har ikkala tomonida hoshiyalanish yaxshi ko’zga tashlanadi.
Boshiga tsilindrik predmet bilan urilishning tipik belgilaridan biri 
cho’ziluvchan-oval shaklli bosilib sinishdir va ba’zan uning markazida erkin 
yotgan suyak bo’lakchalarini ko’rish mumkin.
Qirrali predmetning qirralari bilan urilganda lat egan yara hosil bo’ladi. 
Ba’zan bu chopilgan va hatto kesilgan yarani eslatadi. Bunday yaralar chiziqsimon, 
chetlari yaqinlashtirilganda esa urchuqsimon shaklga ega bo’lib nisbatan tekis 
bo’ladi va uning ezilishi ko’rinmaydi. Yaralarning chetlarida hoshiyalanish zonasi 
katta bo’lmagan kenglikda, ba’zan kuchsiz ko’rinadi. Agar urilish burchak ostida 
79

---

etkazilgan bo’lsa, hoshiyalanish yaraning chetlaridan birida aniq ko’zga tashlanadi. 
Agar terini shilinishi ko’rinsa, u qarama-qarshi tomonda aniqlaniladi.
Qirrali predmetlarning qirralari ta’sirida kalla suyagida bosilib sinish, kuchli 
urilganda esa bosilib-tuynukli sinish kuzatilishi mumkin.
Kichik yuzali o’tmas qirrali predmetlar: bolg’a, boltaning muhrasi va 
boshqalar bilan urilganda yaralar hosil bo’lib, ularning shakli uriluvchi 
predmetning qaysi qismi bilan urilganligiga bog’liq. Agar urilish kuchi 
perpendikulyar yo’naltirilgan bo’lsa, unda ba’zan faqat shilinish va qontalashlar 
sodir bo’ladi. Bular o’z navbatida uriluvchi predmetning uzunligi va shakliga aniq 
to’g’ri keladi. Hosil bo’lgan yaralar qisman predmetning ko’pincha ta’sir qilgan 
qirrasi yuzasining tasvirini belgilaydi. Shuning uchun ham yaralar yoysimon, P- 
yoki G-shaklli bo’ladilar. Kalla suyagida bosiluvchi yoki tuynuksimon sinishlar 
kuzatilib, ularning shakllari va uzunligi qirrali predmetning urilish xususiyatiga 
bog’liq.
Agar urilish odam tanasi yuzasiga nisbatan o’tkir burchak ostida etkazilsa, 
qirrali predmetning qirrasi ta’sirida terining chetlari yirtilishi tufayli chiziqli yoki 3 
ta nursimon yirtiluvchi yulduzsimon yaralar hosil bo’ladi. Bunday yulduzsimon 
yaralar o’tmas qirrali vositalar bilan burchak ostida perpendikulyar urilishidan 
sodir bo’ladigan yaralardir (12 rasm.). Bunday hollarda kalla suyagida bosilib 
sinishlar, ba’zan uch qirrali piramida shaklida aniq ko’rinib, uning cho’qqisi kalla 
bo’shlig’iga suqulib kiradi (13 rasm.). Qirrali predmet burchagi bilan urilishda 
kallaning tepa qismida lat egan yara paydo bo’ladi (14 rasm.).