Tibbiyot instituti talabalari uchun

16.9.2. Dog’da boshqa ajralmalar borligini tekshirish
So’lak dog’ini aniqlash.
Ko’pchilik hollarda ekspertiza ob’ekti bo’lib 
voqea sodir bo’lgan joyda topilgan papiros va sigareta qoldiqlari hisoblanadi. 
Ba’zan tekshirish uchun burun ro’molchasi, lattalar va boshqa predmetlar yuborilib 
586

---

bular yordamida ayblanuvchi jablanuvchini og’zini yopadi. Kamdan kam hollarda 
konvertlar va pochta markalaridagi so’lak izlari tekshiriladi. Ba’zan so’lak izlari 
idishlarda va xatto ovqat qoldiqlarida ham topilishi mumkin.
Dog’da so’lak borligini isbotlashda amilazani (ptialin) aniqlashga 
asoslangan usullar qo’llaniladi. Ptialin so’lakda boshqa biologik ob’ektlarga 
qaraganda ancha ko’p miqdorda bo’ladi. Dog’ga va dog’ bo’lgan predmetni toza 
joyiga (nazorat uchun) kraxmal tomiziladi va termostatda qizdiriladi. Bunda 
amilaza kraxmalni parchalaydi, ammo keyinchalik yod tomizilganda buyoqda 
o’zgarish kuzatilmaydi. Nazorat tajribasida yod-kraxmal reaktsiyasi orqali ko’k 
rangga bo’yaladi. Amilaza faqat so’lak dog’ida aniqlaniladi (Barsegyants L.O., 
1961).
So’lakni turlarga aloqadorligini o’rganish zarurligi kamroq tug’iladi. Buning 
uchun muqobil sezuvchan immunoelektroforez usulidan foydalaniladi.
Ma’lum shaxsdan so’lakni kelib chiqishi mumkinligi to’g’risidagi savolni 
echishda AVO sistemasi bo’yicha guruhlarga xosligi aniqlaniladi. So’lakda 
«ajratuvchi» AVN guruhli antigeni miqdoriy absorbtsiya reaktsiyasi orkali 
osongina topiladi. So’lagida «ajratmovchi» antigenlarni odatda, faqat absorbtsiya-
elyutsiya reaktsiyasi yordamida topish mumkin.
Tajribada so’lak dog’larida Lyuis izoserologik sistemasi antigenlari topilishi 
isbotlangan. Yaqinda ochilgan, faqat so’lakka xos guruhli sistemalar hozircha sud 
tibbiyoti amaliyotida qo’llanilmaydi.
Ter dog’ini tekshirish.
Tergov ishlari uchun ter dog’ini o’zini tekshirish 
emas, balki uni turli tuman predmetlar (ustki kiyimlar, oyoq kiyimi, taroqlar va 
boshqalar) da odam ter-yog’ ajralmalarida saqlanuvchi ayrim shaxsga tegishli 
bulgan AVN guruhli antigenini aniqlash muhim ahamiyatga egadir. Bundan 
tashqari, ter dog’lari kiyimlarda, qon va sperma izlarini tekshirishda dog’ bo’lgan 
predmetni ko’pincha ifloslanish manbai hisoblanadi.
Dog’da ter borligini aniqlash uchun bir talay aminokislotalarga bioximik 
reaktsiya taklif qilingan, chunki ular terda ko’p miqdorda bo’ladi. Reaktsiya 
printsipi – serinni natriy periodati bilan oksidlanishi tufayli formaldegid hosil 
587

---

bo’lishi bilan xromatrop kislotasi yordamida rangli reaktsiya berishiga asoslangan 
(Barsegyants L.O., 1963). Bu usul o’zining murakkabligi jihatidan keng 
qo’llanilmaydi. Dog’dagi terni serin yordamida yupqa qavatli xromatografiya 
usulida aniqlash usuli ancha oddiy hisoblanadi (Kisin M.V., 1974).
Terni turlarga aloqadorligini aniqlashni zaruriyati yo’q, biroq buni muqobil 
immunoelektroforez usulida aniqlasa bo’ladi.
AVN guruhli antigenlarni ter dog’ida aniqlash miqdoriy absorbtsiya va 
shuningdek absorbtsiya-elyutsiya reaktsiyalari yordamida amalga oshiriladi. 
Qo’lda yog’li ter izlari bo’lganda hamda daktiloskopiya uchun yaroqsiz hollarda 
AVO antigenlarini topish uchun absorbtsiya-elyutsiya reaktsiyasining 
o’zgartirilgan shakli ishlab chiqilgan.