Tibbiyot instituti talabalari uchun

1. Morfologik tekshiruv.
Bunda mikroskop tagida hatto birgina butun 
holdagi spermatozoid topilsa ham haqiqatan sperma ekanligidan darak beradi. 
Spermatozoidlarni aniqlash uchun ko’pgina har xil usullar taklif qilingan bo’lib, 
asosan ularni 2 guruhga bo’lish mumkin: spermatozoidlarni dog’dan ajratmasdan 
saralab bo’yash va ajratilgandan keyin bo’yash usullariga bo’lish mumkin.
Birinchi guruh uchun ko’pincha Karen-Stokis usuli qo’llaniladi. Bunda 
dog’dan olingan kesik ammiak eritmasi tomizilgan predmet shishachasida preparat 
tayyorlovchi igna orqali tolalantiriladi. Keyin preparat eritrozin yoki boshqa 
bo’yoqlar bilan bo’yalib ortiqcha bo’yoq yuvilgandan keyin mikroskopning 600 
marta kattalashtirilgani tagida ko’riladi.
Dog’dan spermatozoidni ajratib olishda ko’pincha A.K.Seropyan (1957) 
583

---

usulidan foydalaniladi. Sperma dog’ini shishachada tamg’alash yordamida 
spermatozoidni topish usuli taklif qilingan (Devyatkina L.I., Yudina G.S., 1979). 
Bunday usullar juda oddiy va ko’pchilik hollarda yaxshi natija beradi.
Sperma dog’larida spermatozoidlarni aniqlash, shuningdek 
spermatozoidlarni spermada bo’lmasligi (azospermiya) maqsadida o’tkaziladigan 
mikroskopik tekshirishlar sermashaqqatligi tufayli sud tibbiyoti xodimlarini dog’da 
sperma borligini isbotlovchi yangi usullarni qayta ishlab chiqishlari zarurligini 
taqozo qiladi.
2. Ko’pchilik tadqiqotchilar e’tiborini nordon fosfatazani aniqlash usuli jalb 
qiladi. Organizmda bu ferment asosan prostata bezi tomonidan ishlab chiqiladi va 
ajralmada ko’p miqdorda saqlanadi. Shuningdek uning miqdori odam ajralmalari 
va boshqa suyuqliklaridagiga qaraganda ancha yuqori bo’ladi.
Dog’da nordon fosfatazani miqdoriy aniqlanilishi ayrim hollarda dog’da 
sperma borligini isbotlovchi muhim belgi hisoblanadi (Charniy V.I., 1966). 
Nordon fosfatazaga sifatiy reaktsiya taxminiy sinama uchun qo’llanilishi mumkin.
3. Dog’da sperma borligini aniqlashda qog’ozda xromatografiya usulidan 
foydalaniladi (Jalolov J.J., 1974). Dog’da nordon fosfataza, xolin, spermin va 
aminokislotalar alohida-alohida topilsa bu sperma borligini isbotlamaydi. Biroq 
bitta xromatogrammada ular birgalikda topilganda dog’da sperma borligini 
tasdiqlaydi.
Hozirgi davrda dog’da sperma borligini isbotlash uchun boshqa usullar 
(elektroforez, emission spektrografiya) ham o’rganilmoqda. Odam spermasi uchun 
spetsifik immun zardoblar olishga ham urinishlar bo’lmoqda.