Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

3.4. Radiatsiyadan himoyalanish

Radiolog­texnologlar, kimyyogarlar, radioaktiv izotoplar bilan 

ishlaydigan vrachlar va hamshiralar kerakli darajada radiatsiyadan 

himoyalanishlari zarur. Alfa zarrachalar eng katta massa va zaryad­

ga ega boʻlganligi uchun ulardan toʻgʻri tanlangan ekran yordami­

da  himoyalanish  kerak.  Nur  zarrachalari  havo  molekulalari  bilan 

toʻqnashguncha,  bir  necha  santimetr  havodan  uchib  borib,  elek­

tronlarni oʻziga qamrab olib, geliy atomiga aylanadi. Alfa zarracha­

lardan  hatto  qogʻoz  varagʻi,  ustki  kiyim,  teri  ham  himoya  qiladi. 

Laboratoriya xalati, qoʻlqoplar ham ma’lum darajada radiatsiyadan 

himoyalaydi.  Shunga  qaramay 

alfa  nurini  ajratuvchi  zarrachani 

yutib yoki hidlab yuborilsa orga­

nizmning ichki a’zolari jiddiy da­

rajada shikastlanadi. Beta zarra­

chalarning zaryadi ham, massasi 

ham  kichik  boʻlishiga  qaramay, 

ular  ancha  tez  harakatlanadi  va 

uzoq  masofaga  ta’sir  koʻrsatadi. 

Ular  havoda  bir  necha  metrga 

uchib borib, qogʻoz va kiyimdan 

oʻtib tanaga 4–5 mm ga singiydi.

---

1-kurs talabalari uchun darslik

76

Beta zarracha ta’siridan teri yuzasi yonishi va kuyishi mumkin, le­

kin ularning faolligi ichki a’zolarga yetib borish uchun yetarli emas. 

Ogʻir ustki kiyim, laboratoriya xalati, qoʻlqoplar ma’lum darajada 

beta nurlardan saqlaydi. Gamma nurlar havodan katta masofalarga 

uchib oʻtadi, koʻpchilik materiallardan, shu jumladan teri va bosh­

qa toʻqimalardan oʻtib, ichki a’zolarni shikastlaydi. Gamma nurlar 

juda  havfli  hisobla­

nadi. Ulardan hi­

moyalanish  uchun 

zichligi juda yuqori 

metallardan yoki 

polimer kompozit­

lardan yasalgan 

ekranlar ishlatiladi. 

Radioaktiv izotop­

lar bilan ishlagan 

tibbiyot hodimlari 

himoyalovchi  ki­

yim,  qoʻlqop  kiyib, 

qalqon  ortida  turib 

ishlashlari kerak 

(3.2­rasm).  Ra dio­

aktiv material so­

lin gan  flakonlarni  ushlash  uchun  uzun  qisqichlar  ishlatib,  ularni 

tanadan, qoʻllardan yiroqda ushlash lozim. 

Radioaktiv izotoplar ishlatiladigan laboratoriyada ishlaganda, 

masalan, tibbiy radiologiyada, radioaktiv muhitda iloji boricha kam 

boʻlishga harakat qilish lozim. 

Radioaktiv hududda qancha koʻp qolib ketilsa, radiatsiya ta’si­

riga shuncha koʻp uchragan boʻladi. Masofani saqlash zarur – bu 

radiologiua laboratoriyasidagi asosiy qonun hisoblanadi. Radioak­

tivlik manbasidan qanchalik uzoq boʻlsa, shunchalik nurlanish in­

3.2-rasm. Radioizotoplar bilan ishlagan odam