Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

Tibbiy kimyo / 1  

297

latiladi. Ma’lumki, kraxmal yod bilan birikib, koʻk tusli adsorbsion 

birikma hosil qiladi, kraxmal eritmasidan foydalanilganda, titrlash 

oxirida suyuqlikka yod eritmasidan ortiqcha bir tomchi qoʻshilishi 

bilan u koʻk tusga kiradi, natijada titrlashning oxirgi nuqtasi aniqla­

nadi.

Qaytaruvchilar miqdorini toʻgʻri titrlash bilan bir qatorda qayta 

titrlash usuli orqali ham aniqlash mumkin. Aniqlanayotgan modda 

bilan yodning ekvivalent miqdori reaksiyaga kirishadi:

HCHO + I

2

 + 2NaOH = HCOOH +2NaI +H

2

O

Bunda tekshirilayotgan eritmaga ortiqcha miqdorda titrlangan 

yoʻd  eritmasi  qoʻshiladi. Yoʻdning  ortiqcha  qismi  ishchi  eritma  ­ 

natriy  tiosulfat  bilan  titrlanadi.  Shunday  qilib,  yoʻdning  umumiy 

va reaksiyaga kirishmagan qismlarini bilgan holda tekshirilayotgan 

moddaga ekvivalent  boʻlgan yoʻd miqdori hisoblab topiladi.

2Na

2

S

4

O

3

 + I

2

 =  Na

2

S

4

O

6

  +  2NaI

Bu jarayonda ham kraxmal indikator sifatida ishlatiladi. Birin­

chi reaksiyada kraxmal hisobiga koʻk rangga kirgan eritma ikkinchi 

reaksiyada toʻliq rangsizlanadi va reaksiya tugaganini bildiradi. Har 

bir  titrlash  usulida  tekshirilayotgan  modda  miqdori  ekvivalentlar 

qonuniga asosan hisoblab topiladi. Demak, yodometriya usuli bilan 

qaytaruvchilarning (H

2

SO

3

, H

3

AsO

3

, SbO

3

 ning tuzlari, erkin H

2

S, 

SnCl

2

 va boshqalar) va oksidlovchilarni (Cl

2

, Br

2

, KMnO

4

, KC1O

3

, 

H

2

O

2

, Cu+2, Fe+3 va boshqalar) aniqlash mumkin. 

Yodometrik titrlash usulining afzalliklari:

1.  Yodometrik  usul  bilan  koʻpgina  I

2

 va I­ bilan reaksiyaga 

kirishmaydigan moddalarni ham aniqlash mumkin. 

2.  Boshqa  oksidlanish­qaytarilish  usullariga  nisbatan  aniqlik 

darajasi yuqori;

3. I

2

  oʻziga  xos  rangga  ega    boʻlganligi  sababli  ekvivalent 

nuqtani indikatorsiz ham aniqlash mumkin;

4. I

2

 suvli eritmadan tashqari organik erituvchilarda yaxshi eriydi, 

shu sababli titrlashni suvsiz eritmalarda ham olib borish mumkin.

Yodometrik titrlash usulining кamchiliklari:

---

1-kurs talabalari uchun darslik

298

1. I

2

 uchuvchan;

2. I­ havo O

2

 ta’sirida oksidlanadi: 4I­+ O

2

+4H+ ↔ 2I

2

+2H

2

O

3.  Yodometrik  titrlash  usulini  ishqoriy  muhitda  olib  borish 

mumkin emas, chunki bunda disproporsiyalanish reaksiyasi boradi;

4. Oksidlanish­qaytarilish reaksiyasi sekin boradi;

5. Reaksiya natijasida hosil  boʻlgan choʻkma yoki boshqa aktiv 

moddalarda I

2

 adsorbsiyalanishi kuzatiladi.

6. Standartlangan I

2

 va Na

2

S

2

O

3

  eritmalari  vaqt  o  ‘tishi  bilan 

titrini oʻzgartiradi.

Yodning 2–5% eritmasi, antiseptik vosita sifatida qoʻllaniladi, 

10% li eritmasi jarrohlikda ishlatiladi.Bundan tashqari odam orga­

nizmida  uning  yetishmasligi  turli  kasalliklarga  sabab    boʻladi  va 

bunda yodask, yodomarin, yodid kabi yod saqlovchi preparatlar tav­

siya etiladi. Organik birikmalar kimyosida moylardagi yod sonini 

aniqlash – uning qoʻshbogʻga birikishi bilan moylarning toʻyinma­

ganlik darajasi aniqlanadi.