Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

13.2. Biologik sistemalarda boradigan (in vivo) 

oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari

Organik va anorganik birikmalarning oksidlanish va qaytarilish 

jarayonlarning mexanizmi bilish va ularni tirik organizmga tatbiq 

qilish  tibbiy  amaliyotda  muhimdir.  Biologik  sistemalardagi  bio­

kimyoviy  jarayonlarning  deyarli  barchasi  oksidlanish­qaytarilish 

reaksiyalari  asosida  kechadi.  Xususan,  oʻsimliklardagi  fotosintez 

jarayoni, tirik organizmgagi nafas olish – muhim bioredoks jara­

yonlardir. 

 In vivo sharoitida koʻpchilik holatda substratning oksidlani­

shi C – H bogʻi boʻyicha kislorod atomining kiritilishidan iborat­

---

1-kurs talabalari uchun darslik

290

dir. Bu jarayon fermentlar ta’sirida borib, fermentativ gidroksil-

lanish deyiladi. 

Oksidlanishda molekular kislorod ishtirok etib, uning bitta 

atomi  –  hosil  boʻlayotgan  gidroksil  guruhi  tarkibiga  kirsa,  ikkin­

chisi qaytarilib suv molekulasi tarkibiga oʻtadi, ya’ni kislorodning 

oksidlanish darajasi ortib, unga vodorod qoʻshiladi. Bu jarayonlar­

ning barchasida energiya ajraladi.

Hujayralarda  boradigan  barcha  kimyoviy  reaksiyalar,  ya’ni 

yangi moddalarning hosil boʻlishi va parchalanish jarayonlari me-

tabolizm deb ataladi. 

Metabolizm  yoʻli  ­  fermentlar  bilan  katalizlangan  va  oʻzaro 

bogʻlangan zanjirli reaksiyalardir. Bu jarayonlarni oʻrganish orqali 

hujayra  darajasida  energiya  ishlab  chiqarish  yoʻllarini  koʻrib  chi­

qish, oʻrganish mumkin.

Biz ovqatlanganimizda, polisaxaridlar, oqsillar va lipidlar nis­

batan kichikroq molekulalarga parchalanib organizm hujayralariga 

soʻriladi. 

Glyukoza, yogʻ kislotalari va aminokislotalar parchalanishidan  

energiya ajraladi. Hosil boʻlgan barcha energiya sarflanmagani sa­

babli, ortiqcha qismi hujayralarda katta miqdordagi energiyaga ega 

boʻlgan ATF koʻrinishida saqlanadi. Bizning hujayralarimiz ATFda 

saqlangan energiyani sarflab ish bajaradi, masalan, muskul qisqa­

rishi,  yuqori  molekular  birikmalarning  sintezi,  nerv  impulslarini 

uzatishi va hujayra membranalaridan moddalarni oʻtkazish uchun 

sarflanadi. Asosiy  jarayonlar  limon  kislota  siklida  (krebs  halqasi) 

kechadi.

Limon kislota siklida, mitoxondriyalarda kechadigan metabolik 

reaksiyalarda atsetil kofermentidagi ikki uglerod atomi oksidlanib 

СО

2

 ga aylanadi. NАDН va FADH

2 

qisqartirilgan nomli koferment­

lar elektron transportida ishtirok etib, jarayonlarni vodorod va elek­

tronlar bilan ta’minlaydi. 

Bunda  О

2 

dan  suv  hosil  boʻladi.  Elektron  tashilishidan  hosil 

boʻlgan energiya АDF va Pi (fosfat kislota) dan АТF hosil boʻlishi­

ga sarflanadi.

---

Tibbiy kimyo / 1  

291