Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

Radiatsiya turlari

Radiatsiya turi

Belgisi

Yadrodagi o‘zgarishlar

Massa Ishorasi

Alfa zarracha

α

Ikkita proton va ikkita 

neytron birgalikda alfa 

zarracha hosil qiladi

4

2+

Beta zarracha

β

Neytron protonga aylanib 

electron chiqib ketadi

0

1 ­

Pozitron

β+

Proton neytronga aylanib 

positron chiqib ketadi

0

1 +

Gamma nur

γ

Energiya chiqib ketib 

yadro turgʻunlashadi

0

0

Proton

p

Proton chiqadi

1

1 +

Neytron

n

Neytron chiqadi

1

0

3.3. Radiatsiyaning biologik ta’siri

Radiatsiya oʻtish yoʻlida molekulalar bilan toʻqnashib, ulardan 

elektron otilib chiqadi va beqaror ionlar hosil boʻladi. Agar shu ion­

lantiruvchi nurlanish odam tanasi orqali oʻtsa, u suv molekulalari 

bilan  ta’sirlashib,  elektronini  siqib 

chiqaradi  va  H

2

O

+

  zarrachalari  hosil 

boʻladi.  Bu  oʻz  navbatida  keraksiz 

kimyoviy  jarayonlar  sodir  boʻlishiga 

olib keladi. Radiatsiyaga eng sez­

gir  hujayralar  qatoriga  –  orqa  miya 

suyuqligi, teri, jinsiy a’zolar, ichak va 

oʻsayotgan bolalar hujayralari kiradi.

Shikastlangan hujayralar kerak­

li  boʻlgan  moddalarni  hosil  qilmay 

qo ladi.  Masalan,  orqa  miya  hujay­

ralari shikastlansa, eritrotsitlar ishlab 

chiqarilishi  buziladi.  Agar  sperma, 

---

Tibbiy kimyo / 1  

75

tuxumdon  yoki  homila  hujayralari  shikastlansa,  bolalarda  tugʻma 

yetishmovchiliklar  vujudga  keladi.  Aksincha,  katta  odamlarning 

asab, mushak, jigar, suyak hujayralari rivojlanib boʻlganligi uchun 

boʻlinmaydi va radiatsiya ta’siriga chidamli boʻladi. Rak hujayralari 

tez boʻlinadigan boʻladi. Radiatsiya ta’siriga juda sezgir boʻlgan­

ligi uchun, ularni halokatga uchratish uchun radiatsiya nurlaridan 

foydalaniladi.  Rak  hujayralarini  oʻrab  turgan  sogʻlom  hujayralar, 

aksincha sekin boʻlinadi va radiatsiya nuri ta’siridan kamroq zarar 

koʻradi. Shunga qaramay radiatsion nur oʻsimtalar hosil boʻlishiga, 

leykemiya va genetik mutatsiyalarga olib keladi.