Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

 

Adsorbsiyaning tibbiy-biologik ahamiyati

Adsorbsiya hodisasi tabiatda nihoyatda keng tarqalgan. Gazlar, 

suyuqlik va qattiq jismlar bir­biriga yaqin kelgan joylarda adsorbsi­

ya jarayonlar sodir boʻladi. Tuproq suvda erigan organik va mineral 

birikmalar bilan birga havo, karbonat angidrid, suv bugʻi, ammiakni 

ham yaxshi yutadi (adsorbsilaydi). 

Oʻsimliklar ildiz tolalari yuzasida tuproqdagi oziqa elementlarn­

ing yutilishi adsorbsiya jarayonidir. Fotosintezda CO

2 

ning oʻsimlik 

tomonidan oʻzlashtirilishi oʻsimlik yaprogʻining ichki sirtida adsor­

bilanishidan boshlanadi.

---

Tibbiy kimyo / 1  

417

 

Yutilgan  tuzlar  va  karbonat  angidridning  kimyoviy  oʻzgarishi 

protoplazmatik strukturalarda hamda hujayralar yuzasida adsorbsi­

yalanish va desorbsiyalanish hodisalari bilan bogʻliq. Adsorbsiyala­

nish hodisasi hayvon organizmlari hayot faoliyatida ham muhim rol 

oʻynaydi. Adsorbsiyaning roli organizmda turli xil ajralish sirtlari ­ 

tomir devorlari, hujayra sirtlari, protoplazmaning kolloid zarrachalari, 

organizm muhiti orasidagi ajralish sirtining mavjudligi bilan bogʻliq. 

Oxirgi yillardagi tadqiqotlarning koʻrsatishicha, ozuqa modda­

lar sirt­faol hisoblanadi va ular oʻzlashtirilishining birinchi bosqichi 

adsorbsiyalanish hisoblanadi, ularning kimyoviy oʻzgarish jarayon­

lari esa ikkilamchidir. 

Tirik  organizmlarda  sodir  boʻladigan  adsorbsion  jarayonlarn­

ing ahamiyatini tasavvur qilish uchun inson qoni eritrotsitlarining 

adsorbsiyalsh imkoniyatlarini koʻrib chiqish mumkin. Tadqiqotlar­

ning koʻrsatishicha, eritrotsitlarning katta sirt yuzaga ega boʻlishi, 

ularning faqat gazlarni transportlashdan tashqari, har xil moddalarni 

organizmning turli toʻqimalari va hujayralariga tashish imkoniyati­

ni yaratadi. Inson qonidagi eritrotsitlar miqdori 1 mm

3 

da taxminan 

5000000 taga yetadi. Sogʻlom erkak vaznining har bir kilogrammi­

da 450 milliard eritrotsitlar, butun organizmga esa 27 trillion toʻgʻri 

keladi. Eritrotsit diametri 7–8 mkm boʻlsa, inson qonidagi hamma 

eritrotsitlarning umumiy sirti taxminan 3200 m

2

 ni tashkil qiladi.

Organizmda sodir boʻladigan koʻplab reaksiyalar biokataliza­

torlar ­ fermentlarning bevosita ishtirokida boradi. Ferment ta’sir­

ining birinchi bosqichi ferment sirtiga yutiluvchi moddalarning ad­

---

1-kurs talabalari uchun darslik

418

sorbsiyalanishidan iborat boʻlib, shundan keyingina ferment oʻzi­

ning spetsifik katalitik ta’sirini namoyon qiladi.