Тиббий биология ва генетика Тиббиёт олийгохи талабалари учун дарслик

СЎРҒИЧЛИЛАР СИНФИ (TREMATODES)

Сўрғичлилар синфи паразит ҳолда ҳаёт кечирадиган ясси чувалчангларнинг 3000 га яқин турини ўз ичига олади. Сўрғичлилар тузилиши жиҳатидан киприклиларга яқин бўлиб, лекин паразитлик билан ҳаёт кечириши тана тузилишига таъсир этиши натижасида унинг соддалашиши кузатилади. Сўрғичлиларнинг танаси япроқсимон бўлиб, ушбу синфга хос бўлган иккита сурғичи бўлади: оғиз сўрғичи ва қорин сўрғичи. Иккала сўрғичи ёрдамида сўрғичлилар хўжайинининг танасига ёпишиб олади. Бундан ташқари, оғиз сўрғичи озуқани сўриш учун ҳам хизмат қилади.

Уларнинг танаси тери-мушак халтаси билан қопланган бўлади. Терисини юқори қатлами тегумент бўлиб, турбеллярияларнинг эпителий қатламига ўхшаш тузилган. Тегумент тагидаги мушаклар ҳалқасимон, диагонал ва узунасига жойлашган қатламлар ҳосил қилади. Тегументнинг юқори қатламида майда кутикуляр ўсимталар бўлиб, улар паразитнинг хўжайин аъзоларига мустаҳкамроқ ёпишишига ёрдам беради.
Ички органлари тери-мушак халтачада жойлашган. Тана бўшлиғи бўлмай- ди. Паренхима яхши тараққий этган. Ҳазм тизими оғиздан бошланиб, мушак-ли ҳалқумгача давом этади. Оғзи тананинг олдинги қисмида жойлашган бўлиб, оғиз сўрғичи билан ўралган. Ҳалқум ингичка қизилўнгачга ўтади. Ўрта ичак тананинг икки ёнидан чўзилиб борган иккита шохдан иборат. Ичакнинг иккала шохи ҳам берк ҳолда тугайди, ҳазм бўлмаган озуқа моддалар яна оғиз орқали ташқарига чиқарилиб юборилади. Йирик сўрғич-лиларда ичаги шохланган бўлади. Сийдик ажратиш тизими протонефридий-лардир. Йирик айирув канали битта бўлиб танасининг орқа қисмида махсус тешик ҳосил қилиб, ташқарига очилади. Нерв система бир жуфт нерв тугунлари ва уч жуфт нерв устунларидан иборат, энг йириклари - ён нерв устунларидир. Нерв устунлари бир-бири билан кўндаланг нерв толалари билан бирикади. Нерв устунларидан периферик нервлар бошланади. Сезги органлари жуда суст ривожланган. Эркин ҳолда жойлашган личинкаларида 1-2 жуфт кўзлар, тери рецепторлари бўлади. Жинсий системаси гермафродит типда тузилган. Тараққиёт цикли хўжайинлар алмаштириш билан боради. Тухумлари сувда ривожланади. Оралиқ хўжайинлари битта ёки иккита
бўлади.