Тиббий биология ва генетика Тиббиёт олийгохи талабалари учун дарслик

Ривожланиш цикли. Паразитнинг тараққиёти хўжайинларни алмаш-тириш билан боради. Жигар қуртининг асосий, дефинитив хўжайини - қўй, эчки, сигир, от, туя ва бошқа ўтхўр ҳайвонлар, камдан-кам ҳоллардагина одамдир.(расм) Етилган чувалчанг жигарнинг ўт йўлларида яшаб, тухум қўяди. Жигар қуртининг тухумлари хўжайинлар жигаридан ўт йўлларига ўтиб, сўнг ичакка тушади ва ахлат билан бирга ташқарига чиқади. Тухумларнинг тараққий этиши учун ташқи муҳитда маълум шароит бўлиши зарур. Авваламбор тухумлар сувга тушиши ва бунда сувнннг ҳарорати
25-30°С булиши керак. Бундан ташқари, ёруғлик ҳам муҳим аҳамиятга эга. Қоронғиликда личинка тухумдан чиқмайди, лекин тухум ёруғликка кўчирил-са, 15-30 дақиқа ўтиши билан ундан киприкли личинка - мирацидий чиқади.



Расм Жигар қурти - Fasciolahepatica нинг ривожданиш цикли

Эмбрионал тараққиёт 25 -30 кун давом этади. Мирацидий сувда эркин сузиб юради. Унда ёруғликни сезадиган кўзчаси ва оралиқ хўжайин танасини теша оладиган пармаловчн аппарати бўлади. Мирацидий кейинги ривожланиш даврини оралиқ хўжайин организмида ўтайди. Оралиқ хўжайин кичкина қориноёқли моллюска Limneatruncatu1а дир. Мирацидийлар фаол бўлиб, моллюсканинг танасини тешиб киради ва унинг жигарига ўтиб, спороцистага айланади. Спороцисталарнинг кўзи ва киприкчалари бўлмайди; танаси халтасимон бўлиб, эмбрион ҳужайраларига тўлган бўлади. Эмбрион ҳужайралари уруғланмай туриб (партеногенез йўли), тараққий қила бошлайди. Личинкани келгуси даври - редия дейилади. Редиялар ичида партеногенез йўли билан эмбрион ҳужайраларидан личинка­ни учинчн даври - церкариялар ривожланади. Церкарияларнннг оғиз ва қорин сўрғичлари ва иккига айрилган ичаги бўлади. Танасининг ҳаракат органи - думи бор. Жинсий органлари ривожланмаган. Церкариялар тараққий этиш учун сувга тушиши лозим бўлади. Церкариялар оралиқ хўжайиннинг танасидан чиқиб, сув ўсимликларига бирикиб, думини ташлаб, пардага ўралади. Унинг бундай личинка даври адолескария деб аталади. Келгуси тараққиёти фақат доимий (асосий) хўжайин организмида кечади. Адолескариялар хўжайинига пассив ҳолда ўтади (пассив инвазия).

Расм Жигар қуртининг тараққиёт циклидаги кўзатиладиган босқичлар

Ўтхўр ҳайвонлар кўл ва кўлмак сувларни ичганда ёки кўл бўйидаги адолескариялар ўтириб қолган ўсимликларни еганда, улар ҳайвон ошқозонига тушади. Ошқозон шираси таъсирида адолескарияларнинг устидаги пардаси эрийди ва ичидан личинка чиқади. Личинка жигарга ўтиб, бу ерда ривожланади, вояга етади.

Ташхиси. Паразитологик ташхиси ахлатни микроскопик текширишдан иборат. Бунда бемор ахлатида жигар қурти тухумлари аниқланади. Агар соғлом одам фасциолез билан оғриган мол жигарини еса, унинг ахлатидан паразит тухумларини топиш мумкин. Бу ҳолда паразит тухумлари ривожланмасдан тўғридан-тўғри одамнинг ҳазм каналидан чиқиб кетади (транзит тухумлар). Одамда паразитнинг инвазион босқичи — адолескариялардир.