Тиббий биология ва генетика Тиббиёт олийгохи талабалари учун дарслик

Жигар қурти (Fasciolahepatica). Жигар қурти ёки фасциола - ўтхур сутэмизувчилар ва одамда учрайдиган фасциолез касаллигининг қўзғатувчисидир.
Морфолoгик тузилиши. Фасциола танаси япроқсимон бўлиб, узунлиги 3 - 5 см. Олдинги конуссимон учли томонида оғиз сўрғичи, ундан бир оз пастда қорин сўрғичи жойлашади (расм). Жигар қуртининг танаси тери-мушакли халтача билан қопланган. Унинг остида паренхима, тўкима орасида эса ички органлар жойлашган. Тана бўшлиғи йўқ. Ҳазм системаси оғиз тешигидан бошланиб, ундан кейин мушакли халкум жойлашган. Ҳалкум овқатни қайта ишлашда катта роль ўйнайди. Калтагина қизилўнгачи тананинг икки ёнидан
чўзилиб борган иккита шохдан иборат бўлиб, ўрта ичакка давом этади. Ичакнинг ҳар бир шохидан майда шохчалар чиқиб, берк ҳолда тугайди.



аbc
Расм Жигар қурти - Fasciolahepatica
а)Умумийкўриниши: b) Овқатҳазмқилишсистемаси; c) Айиришсистемаси; 1-оғизсўрғичиваоғизтешиги; 2-ҳалқум; 3- қизилўнгач; 4-ичакнингасосийшоҳлари; 5-ичакнингёншоҳлари; 6-қоринсўрғичи; 7-асосийайирувйўли; 8-айирувтешиги;

Ажратиш органлари (сийдик ажратиш тизими) протонефридиал типда тузилган. Нерв тизими марказлашган бўлиб, бир жуфт халқум олди нерв тугунларидан иборат. Булардан бир қанча нерв устунлари чиқади, асосийлари бир жуфт ён шохлари бўлиб, узунасига жойлашган. Ён шохларидан периферик нервлар бошланади.

Сезги органлари терида тарқалган сезги нерв учларидан (рецепторлар) иборат. Сўрғичларда рецепторлар кўп бўлади. Жигар қуртининг қон айланиш ва нафас олиш системалари ривожланмаган. Вояга етган даври анаэробдир, лекин личинкасини ривожланиши учун кислород зарур. Жигар қурти гермафродитдир. Танасининг ўрта қисмида ўта шохланган иккита уруғдон жойлашган. Ҳар бир уруғдондан ypyғ йўли чиқиб, тананинг олд томонига ўтади. Уpyғ йўллари бирлашиб, уруғ отувчи канални ҳосил қилади. Уруғ отувчи канал циррус халтачасига очилади. Циррус халтачаси копулятив орган вазифасини ўтайди. Урғочи жинсий органларга тухумдон, сариғдонлар, оотип, Мелис таначаси ҳамда қин киради. Етилган жигар қуртида қин бачадон вазифасини ўтайди. Чувалчангнинг тухумдони шохланган бўлади. Тухумдонда етилган тухум ҳужайралари қисқа тухум йўли орқали урғочи жинсий тизимининг марказий органи - оотипга очилади. Чувалчанглар копуляция қилганида сперматозоидлар қин орқали оотипга ўтиб, тухум ҳужайраларини уруғлантиради. Чувалчанг танасининг икки ёнида кўп сонли сариғдонлар жойлашган бўлади. Сариғдонда тухумнинг сариқ доначалари ҳосил бўлиб, эмбрион ривожланганда тухум сариғи билан озиқланади. Сариқ доначалар каналлар орқали оотипга ўтади. Уруғланган ҳар бир тухум сариқ доначаларга ўралади, сўнгра тухум устида пўст ҳосил бўлади. Мелис таначаси оотипга очилади, бу безўзидан елимга ўхшаш суюқлик ажратади. Оотипда оталанган тухумлар қинга ўтиб, шаклланади ва маълум бир тараққиёт даврини кечиради. Қин найсимон бўлиб, бир учи билан оотипга ва иккинчи учи билан циррус халтачасига очилади. Ривожланган тухум циррус халтача-сининг тешиги орқали ташқарига чиқади.