|
Эпидемиологияси.
Табиий шароитда улат микроблариў ёввойи
3ў
I
кемирувчи ҳайвонларда (тарбаган, юмронқозиқ, каламушларда)
учрайди. Бу ҳайвонлар улат микроблари сақланадиган манба
ҳисобланади. Купинча бу ҳайвонлар улатнинг уткир формаси
оқибатида ҳалок булиб кетади, лекин баъзан уларда улат сурун-кали
формада утади ва муайян бир жойда инфекция узоқ муд-дат сақлана
олади. Масалан Астрахань чуллари қадим замон-лардан бери
улатнинг табиий учори ҳисобланади. Улат табиий учоқли
инфекциялар гуруҳига киради (Е. Н. Павловский). Улат инфекцияси
ёввойи кемирувчи ҳайв.онлардан одамлар яшайди-ган жойлардаги
каламуш ва сичқонларга юқади. Улат одамлар-га туялардан ҳам
юқиши мумкин эканини биринчи марта Н. Н. Клодниқкий аниқлади.
Улат асосан трансмиссив йул билан — бургалар чакдан пай-тида
юқади. Бурга улат билан огриган кемирувчи ҳайвонни чақ-қанда,
унинг қони билан бурганинг ҳазм йулига улат микроблари тушиб,
шу ерда купаяди. Ана шу бурга одамни чакданда одам терисига
бирталай улат микроблари тушади. Бурга чаққан жойни қашилганда
микроблар тери орасига киради ва шундай қи-либ касаллик юқади.
Улат контакт нули билан ҳам юқади.Масалан, кемирувчи
ҳайвонларнинг терисини шилаётганида одам териси ёки шиллиқ
пардасининг ёрилган, тирналган жойидан улат мик-роби кириши
мумкин. Улатнинг упка формаси ҳаво-томчи йули билан ҳам юқади.
Улатнинг шундай хили билан огриган бемор йуталганида балгами.ва
йиринг заррачалари билан улат мик-робларини ташқарига чиқаради,
шунда бу микроблар бошқа соглом одамларга осонгина юқиб
қолиши мумкин. Ниҳоят улат билан огриган ҳайвон (туя) гуштини
истеъмол қилинганда касаллик алиментар йул билан ҳам юқади. Улат
юққан одамларнинг деярли ҳаммаси бу касаллик билан огрийди.
Улатдан согайган одамда умрбод сақланадиган иммунитет пайдо
булади.
Патогенези. Улат микроби организмга тери ва шиллиқ парда
орқали киради Тери орқали кирганида камдан-кам (3—4 фоиз)
ҳолларда терида бирламчи эффект пайдо булади: терининг уша
жойида аввал
ДОР
пайдо булиб, кейин тугунчага, сунгра везикула ва
пустулага айланади. Пустула ёрилгач, узоқ вақт тузал-майдиган яра
пайдо булади. Купинча улат микроби терида ҳеч қандай узгариш
ҳосил қилмайди ва лимфа томирлари орқали регионар лимфа
тугунларига боради. Лимфа тугунлари, улар-нинг атрофидаги
туқималар яллирланади ва улат бубони пайдо булади. Купинча чов
ва қултиқ ости лимфа тугунлари зарарла-нади. Бубонлар бирламчи ва
иккиламчи булади. Бирламчи бу-бонлар улат микроби кирган
жойнинг яқинида юзага келади. Масалан, бурга оёқни чаадан булса,
чов
лимфа
тугунларининг
зарарланиши
бирламчи
бубон
ҳисобланади.
Лимфа тугунларидан улат микроблари қонга тушади ва бак-
териемия бошланади. Қ
он
орқали бутун организмга тарқалган улат
микробларининг бир қисми бошқа лимфа тугунларига утиб,
330
уларни
яллиглантиради.
Шундай
қилиб, иккиламчи бубонлар пай-до
булади. Бирламчи бубонлар эрта пайдо
булади ва лимфа тугунлари атрофидаги
туқималар
ҳам
зарарланади
(периаденит). Иккиламчи бубонлар
кейинроқ пайдо булади ва бунда
атрофда-ги тўқималар зарарланмайди
(аденит). Қонда айланиб юрган Улат
микроби баъзан упка тўқи-масига
урнашиб, унинг яллирла-нишига сабаб
булади
(иккиламчи
пневмония).
Организмда ўлат микроблари жуда тез
купаяди.
Уларнинг
бир
қисми
парчалан-ганида
ажралиб
чикдан
токсин организмни заҳарлайди (интоксикақия). Интоксикақия
мононуклеар-фагоқитар системанинг ҳимоя функқиясини издан
чиқаради. Натижада жуда куп миқ-дорда улат микроблари қонга
тушади, шундай қилиб улатнинг септик формаси бошланади.
Патологнк анатомияси. Бемор организмида асосан геморра-гик
яллигланишга хос узгаришлар аниқланади. Зарарланган лимфа
тугунлари бир-бири билан ва тери остидаги туқималар билан ёпишиб
кетган бу\лади. Бубон устидаги тери туқ қизил ёки кукимтир тусга
киради. Улатнинг ўпка формасида геморра-гик пневмония
бошланади. Куп миқдорда сероз-геморрагик суюқ-лик йирилади
Септик формада тери, шиллиқ пардалар ва ички органларда
геморрагии узгаришлар юзага келади. Ичак формасида ичак шиллиқ
пардасига, чарви безларига қон қуюлади. Ичакда қон аралаш
суюқлик йигилади.
Клиникаси. Касалликнинг инкубақион даври 3—6 кун, у\лат-га
қарши эмланганларда 8—10 кунгача чўзилади. Г. П. Руднев улатнинг
қуйидаги клиник формаларини ажратади: А- 1) тери формаси, 2)
бубонли формаси, 3) тери-бубонли формаси, Б. 1) бирламчи септик
формаси, 2) иккиламчи септик формаси. В. 1) бирламчи упка
формаси, 2) иккиламчи ўпка формаси, 3) ичак формаси.
Улат тўсатдан бошланади. Беморнинг баданя титраб, ҳарорати
39—40 даражагача кутариладн ва бу иситма 3—10 кун давом эта-ди.
Иситма билан бир қаторда кучли интоксикақия бошланади. Бе-
морнинг дармони қурийди, боши айланиб, қаттиқ огрийди. Ишта-
ҳаси йўколади, ташна булади. Кўнгли айнаб қайт қилади, кўпинча
қон аралаш кусади. Мускуллари ва умуртқа поронаси, орқаси ог-
рийди. Беморнинг юзи қизарган, салқиган ва кўзлари қип-қизил
булади. Қуруқ ва иссяқ баданида петехиялар кузга ташланади. Юрак
чегараси кенгайнб, тонлари буғиқ эшитилади. Кон босими
331
23 - р а с м. Улат. Бёмор тилига
худди оҳак сепиб қуйилганга
ухшайди.
пасаяди, кучли тахи-
кардия аниқланади. Тил"
оппоқ қалин караш би-лан
қопланади (23-расм).
Баъзан бемор-нинг
қорни огрийди. Талоқ
катталашади. Бемор
безовталанади, купинча
алаҳлайди, юр- | ганда
гандираклайди. | Қонда
нейтрофил лейкоқитоз
булади.
Улатнинг клиник
формаларига қараб
24 ■ р а с м. Улат. Тери формаси.
бошқа белгилар ҳам
аниқланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
