|
Доимий натижа. 8.2 чизмада акс эттирилган ишлаб чиқариш функциясининг кўрсатишича ҳаражатнинг ҳар бир қўшилган бирлиги ўзидан аввалгиси каби бир хил даражада натижага эга бўлади. Натижада ишлаб чиқариш функцияси тўғри чизиққа эга бўлади.
8 .2 чизма Доимий натижали ишлаб чиқариш функцияси
Олинадиган натижанинг кўпайиши. Маҳсулот ишлаб чикариш жараёнига қўшилган ҳар бир бирлик ўзидан олдин қўшилган бирликдагига нисбатан кўпроқ маҳсулот ишлаб чиқаришга олиб келади. 8.3 чизма. Лекин таъкидлаш жоизки, ишлаб чиқаришни кўпайтириш ишлаб чиқариш билан боғлиқ чекловлар мавжудлиги туфайли узоқ давом эта олмайди.
Олинадиган натижанинг камайиши. Ҳаражатнинг ҳар бир қўшилган бирлиги ишлаб чиқариш даражасини кўпайтиради, лекин бу кўпайиш олдинги ҳаражат бирлиги қўшилгандаги кўпайишдан кам бўлади. 8.4 чизма. Бундай жараён ишлаб чиқаришни кам даражада ўсишини кўрсатади. Бу қўшимча ҳаражат эвазига қўшимча маҳсулот чиқишини камайишини билдиради. Ҳаражатлардаги ўзгаришларга бўлинган ишлаб чиқаришнинг ўзгариши кам бўлганда ишлаб чиқариш функциясининг бурилиш бурчаги вақт билан қиялама бўлади.
Типик ишлаб чиқариш функциясининг уч асосий концепцияси.
Маърузада тўла, ўртача ва маржинал физик маҳсулотга таъриф берилган. Типик ишлаб чиқариш функцияси жадвал ва чизма кўринишларда акс эттирилган. Физик маржинал маҳсулотнинг ўзгаришини тўла ва ўрта маржинал маҳсулотга таъсири кўрсатилган.
Типик ишлаб чиқариш функциясини тадқиқ қилиш учун одатда учта асосий концепциядан фойдаланилади. Уларнинг ҳар бири хўжалик миқёсида қарор қабул қилиш учун ўзининг ҳиссасини қўшади.
Тўла физик маҳсулот (total physical product TTP or TP) –бу бир бирлик ҳаражат эвазига ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори. Бу кўрсаткичдан асосан иқтисодий таҳлил қилишда фойдаланилади.
Ўртача физик маҳсулот (average physical product APP) –мос ҳолдаги ҳаражатларга бўлинган ишлаб чиқаришнинг ҳар бир даражасидаги ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдорини ўзида акс эттиради. Бошқача қилиб айтганда, У/Х АРР ни билдиради. Бу кўрсаткич ҳаражатларни ўртача унумдорлигини(масалан, паҳта терувчининг даладаги 8 соатлик иши қанчалик маҳсулдор) кўрсатади..
Маржинал физик маҳсулот (marginal physical product MPP) – ҳаражатларни кўпайтириш ҳисобига ишлаб чиқарилган қўшимча маҳсулот миқдорини акс эттиради.
Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида олиниши мумкин бўлган даромад ёки қайтимнинг уч типини аниқлашда ишлаб чиқаришда қўшимча бирликдаги ресурсни ишлатишдан олинган қўшимча маҳсулот ҳажмини кўрсатувчи МРР кўрсаткичидан фойдаланилади. Ўз навбатида маржинал физик маҳсулот қуйидагича ҳисоблаб топилади:
Y/X
бу ерда (дельта) белгиси «га ўзгариш»ни билдиради. Шундай қилиб бу формула қўшимча (маржинал) ҳаражат бирлигини сарфлаганда қанча қўшимча(маржинал) маҳсулот олиш мумкинлигини кўрсатади. МРР тўла физик маҳсулот эгри чизиғининг эгилиш бурчагини англатади(математик жиҳатдан у тўла физик маҳсулот ҳосиласини билдиради). Ёдда тутиш зарурки, МРР ва АРР лар тўла физик маҳсулотнинг ресурслар-маҳсулот нисбатидан тўғридан-тўғри олинган ва тўла физик маҳсулот каби вариациялашади.
Бу уч концепция 8.5 жадвал ва 8.6 чизмада кўрсатилган ишлаб чиқариш функцияси кўринишида акс эттирилган. МРР бир даражадан иккинчи даражага ўтилаётган пайтда нималар рўй беришини аниқлаб беради. Икки даража оралиғидаги МРР бирлигини ҳам чизмада, ҳам жадвалда қўйиш қабул қилинган. МРР бирлигини шу тарзда кўрсатиш бизга маржинал ўзгаришлар ҳамда қўшимча бирлик маҳсулот ишлаб чиқаришдан олинадиган самарани таҳлил қилаётганлигимизни унутиб қўймаслигимизга имкон беради.
жадвал. Типик ишлаб чиқариш функциясига мисол
Х
|
ТРР (У)
|
МРР (∆Y/∆X)
|
АРР (Y/X)
|
|
|
0
|
|
0
|
0
|
|
∞
|
|
|
1
|
|
1
|
1
|
|
1
|
|
|
4
|
|
2
|
5
|
|
2.5
|
|
|
4
|
|
3
|
9
|
|
3
|
|
|
2
|
|
4
|
11
|
|
2.75
|
|
|
1
|
|
5
|
12
|
|
2.4
|
|
|
-1
|
|
6
|
11
|
|
1.8
|
8.6. чизма Типик ишлаб чиқариш функциялари
Ишлаб чиқариш функциясининг келтирилган мисолида қайтим ёки даромад функциясининг барча уч босқичи кўрсатилган: ресурслардан фойдаланишнинг учинчи даражасини қўшган ҳолда даромаднинг кўпайиши, иккинчи даражадан учинчи даражагача доимий даромад, ресурслардан фойдаланишнинг бешинчи даражасида пайдо бўлган даромаднинг камайиши. Келтирилган мисолда ҳисобланган нуқталарни бирлаштирувчи қирқимлар билан чекланган эгри чизиқ кўрсатилган. Ўргатиш мақсадида 8.7. чизмада кўрсатилганидек ишлаб чиқаришни барча даражаларини ўзида бирлаштирадиган эгри чизиқдан фойдаланиш яна ҳам фойдали бўлади.
8.7. чизма
Тўла, маржинал ва ўртача физик маҳсулот орасидаги ўзаро боғлиқлик 8.7- чизмада акс эттирилган.. Даромаднинг кўпайиши тўла физик маҳсулот нуқтасида, яъни эгри чизиқни эгилиш нуқтасида(inflection point) намоён бўлади. Бунда ТРР камаювчи даража билан ортади, чунки бундай даражадаги даромад камайиб боради. Бу нуқта шунингдек камаювчи қайтим(натижа) diminishing returns нуқтаси ёки ресурснинг қўшимча бирлиги олдинги бирликдан кўра камроқ қўшимча(маржинал) маҳсулотни яратиш нуқтаси деб ҳам аталади. (3) нуқтадан кейин даромад салбий бўла бошлагач тўла физик маҳсулот камая бошлайди.
Шундай қилиб, (1) нуқтагача ҳар бир нуқтада кўпайиб борадиган маржинал физик маҳсулот тўла физик маҳсулот эгри чизиғининг эгилишини ўзида акс эттиради. (1) нуқтадан (3) нуқтагача натижа камайиб боради ва (3) нуқтадан кейин салбий бўлади ва бу ТРРнинг энг юқори нуқтаси билан ўзаро мос келади.
АРРнинг энг юқори нуқтаси( 2-нуқта) ТРР эгри чизиғига уринма ўтказиш орқали топилади. Бу чизиқ ишлаб чиқариш ҳаражатларига(горизонтал тўғри чизиқ) маҳсулот чиқишининг(абсциссанинг вертикал ўқи) энг юқори нисбатини акс эттиради. Бу нисбат шунингдек, ўртача физик маҳсулотни аниқловчи бўлиб ҳам ҳисобланади. МРР АРР билан кесишган нуқтада ўртача физик маҳсулот энг максимал деб ҳисобланади. Ўртача физик маҳсулот АРР МРР дан катта бўлгунча кўпайиб боради, чунки юқори ҳосилдорлик берилган даражага барча ҳаражатларнинг ўртача кўрсаткичини оширади. Bishop & Toussaint томонидан берилган қуйидаги нисбатларни ёдда сақлаш лозим:
Қачонки, МРР > (катта)APP бўлса, АРР кўпаяди.
Қачонки, МРРҚ = (тенг)АРР бўлса, АРР максимал.
Қачонки, МРР < (кичик) АРР бўлса, АРР камаяди.
Атама ва иборалар
Ишлаб чиқариш, ишлаб чиқариш омиллари, ишлаб чиқариш функцияси, ишлаб чиқариш функциясининг асосий турлари, тўла физик маҳсулот, ўртача физик маҳсулот, маржинал физик маҳсулот нимани кўрсатади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
