The economy of enterprise

Якка бошқарув ва коллегиаллик
корхонани бошқаришнинг муҳим 
тамойилларидан биридир. Бу тамойил, айниқса, акционерлик шароитларида 
фаолият юритувчи корхоналарда аниқ кўзга кўринади. 
Якка бошқарув ҳар бир хўжалик раҳбари ўз ваколати доирасидаги 
масалаларни ҳал қилишда қонун томонидан берилган ҳуқуқларга асосан бир 
ўзи (якка тарзда) қарор қабул қилишини ҳамда корхона фаолияти учун шахсан 
жавобгарлигини англатади. Бундан ташқари, якка бошқарув ходим 
буйруқларни фақат битта бевосита (тўғридан-тўғри) бошлиқдан олиши мумкин 
ёки шарт бўлган ҳолларни ҳам англатади. 
Коллегиаллик
корхона жамоасининг ишлаб чиқариш билан боғлиқ 
бўлган қарорларни қабул қилишдаги фаол иштирокида ифодаланади. Маълум 
бир маънода, айниқса, бошқарувнинг ирода билан боғлиқ бўлган усулларида 
коллегиаллик якка бошқарув қарама-қаршиликни англатади. Бозор иқтисодиёти 
шароитларида ушбу тамойилнинг имкониятлари сезиларли равишда 
кенгайтирилган. 
Тартиб ва адолат
– бу, бошқарувнинг ҳар бир қадамда ўзини эслатиб 
турувчи тамойилидир. Кўп ҳолларда айнан шу тамойилга кўра корхона ва 
унинг раҳбарига тавсифнома берилади. Корхона раҳбари қанчалик билимли ва 
тажрибали, унинг касб маҳорати ва маданияти қанчалик юқори бўлса ҳамда у 
жамоа тўғрисида қанчалик кўп қайғурса, тартиб ва адолат кўрсаткичлари 
шунчалик юқори бўлади. Қисқароқ қилиб айтганда, тартиб – бу, ҳар бир киши 
ва ҳамма нарса ўз жойида бўлишини, адолат эса раҳмдиллик ва одилликнинг 
уйғунлигини англатади. Бошқарувнинг тартиб ва адолат тамойили кадрлар тез-
тез алмашишини олдининг олиб, корхона обрўсининг ўсишига ҳамда бунга 
корхона жамосини қизиқтиришга хизмат қилади. 
Ходимларни моддий ва маънавий рағбатлантириш тамойили
меҳнат 
унумдорлигини оширишда муҳим туртки ҳисобланади ва бошқарув тизимининг 
самарадорлигини акс эттиради. Ходимларнинг садоқати ва қўллаб-
қувватлашига эришиш мақсадида улар ўз хизматлари учун, ишчилар эса 
бажарилган ишнинг сифати ва миқдори учун адолатли тарзда ҳақ олишлари 
зарур. Бундан ташқари, маънавий рағбатлантириш моддий рағбатлантиришдан 
кам аҳамиятга эга эмас. Раҳбарнинг иқтидори, ходим (ходимлар, ишчилар)нинг 
ташаббус ва ютуқларини ўз вақтида илғаб олиб, муносиб баҳолаш ҳамда 
уларни ҳам моддий ҳам маънавий рағбатлантириш тизимини моҳирона 
қўллашида кўзга ташланади.