|
K
o
‘p
u
c
h
ra
y
-
d
ig
a
n
l
o
m
c
h
i
so
n
in
in
g
d
ia
m
e
tr
i
m
k
m
S
a
q
la
n
is
h
k
u
n
i
T
e
rm
ik
lu
rg
'u
n
li
k
,
s
t
£ i
c c
ffl 3
S
M
S |
1
Arab yelimi
5
2,95
6 -8
3
5
2
O 'rik yclimi
3
2.85
8
5
40
3
Jelatoza
5
2,85
3-4
2
5
4
Kraxmal
5
10,0
10
11/2
2-2, 1/2
yelimi
5
Quruq sut
10
2,85
5
4
10
6
Emulgator-2
1,5
2,85
90
6
60
19)
www.ziyouz.com kutubxonasi
Shaftoli yog'idan har xil emulgatorlardan foydalanib tayyorlangan
emulsiyalarni baholash katta qiziqish uygotadi. Keltirilgan ma'lumot-
lardan ko'rinib turibdiki, o‘rik yelimidan tayyorlangan emulsiya har
tomonlama yuqori sifatli. Emulgator T-2 ham undan yaxshi natijasi bilan
qolishmaydi.
Emulsiyalarning parchalanishi (yog'ning ajralib chiqishi) termostatda
50°C va sentrifugalash 1500 (aylanma) daqiqasiga tezlik bilan aniqlangan.
Tvinlar bilan emulsiyalarni tayyorlash usuli e'tiborni o‘ziga jalb qiladi.
Rp: Olei Ricini 10,0
Aq. purif. ad 100,0
Misce ut iiat emulsum
D.S. 1 osh qoshiqdan kuniga 3 mahal.
Emulgator sifatida 10% li kraxmal kleysterini ishlating.
Hisoblash: Kraxmaldan 5,0
Sovuq suvdan 10 ml
Issiq suvdan 35 ml
Kanakunjut moyidan 10,0
Tozalangan suvdan 40 ml
Umumiy og'irlik 100 g.
Dastlab 50 g kraxmal critmasi tayyorlah olinadi, so‘ng uni sovitib
hovonchaga solinadi. Ustiga oz-ozdan 10 g kanakunjut moyi qo‘shib
emulgirlanadi. Birlamchi emulsiya hosil ho'lgach, 40 ml suv qo‘shiladi
Rp: Olei Ricini 10,0
Tvini - 80. 4,0
Aq. purificalae 100,0
M.D.S. I osh qoshiqdan kuniga 3 marta.
Oldin Tvin-80 crilmasi tayyorlanadi, huning uchun u teng miqdordagi
suvda eritiladi. Undan keyin hovoncha dastasini to'xtovsiz ravishda
harakatlantirib kunjut yog ini oxirigacha emulgirlanadi
EMULSIYALARCA DORl MODDALARNI QO SHISH
Ba'zi bir dori moddalarni tanaga yuborishda emulsiya o‘ziga xos
asos sifatida qo‘llanadi. Shu bilan birga dorilarning munosabati hamda
fizik-kimyoviy tuzilishi natijasida muvofiqlashgan murakkab tarkib hosil
bo'ladi. Emulsiyalarga dori moddalarni qo‘shishda fazalarning turiga ham
ahamiyat beriladi. Bir xil modda yog‘da eriydi, lekin suvda erimaydi,
192
www.ziyouz.com kutubxonasi
boshqasi aksincha, suvda eriydi, lekin yog‘ bilan aralashmaydi. Ko'pincha
emulsiyaga kiritiladigan moddalar hech qaysi fazada erimaydi. Ba'zi bir
qo‘shiladigan moddalarning xossalariga qarab murakkab emulsiyalarni
tayyorlash aniqlanadi.
YOG‘LI EMULSIYALARGA DORI MODDALARNI
QO‘SHISH
Mag‘izdan tayyorlangan cmulsiyalarga o'xshash, eriydigan dori
moddalar 1 qism suvda eritilib, birlamchi emulsiya suyultiriladi. Tin-
dirmalar va boshqa suyuq galen preparatlari tayyor emulsiyalarga
qo‘shiladi. Yog'da eriydigan dori moddalar (fenilsalitsilat va benzon-
aftoldan tashqari) oldin yog'da eritilib, keyin yog'li eritma emulgirlanadi.
Emulgator miqdorini hisoblashda yog'ning miqdori emas, yog'li eritma
miqdori hisobga olinadi.
Rp:
Em ulsi O leosi 200,0
N atrii brom idi 3,0
C offeini-natrii benzoatis 1,0
A naesthesini 2,0
Extr. B elladonnae spissi
0,15
M. D. S. 1 osh q o shiqdan k u n ig a 3 m a rta ichilsin.
20 g bodom (shaftoli, o‘rik) yog'ida anestczin critilib cmulsiya
tayyorlanadi. Emulgator sifatida jelatozani qoMlash mumkin. Yog'li
fazaning massasi 22 ga ko'payganligi uchun 11 g jelatoza olinadi. Tuzli
komponcntlar va Belladonna ekstrakti birlamchi emulsiyalarni suyultirish
uchun ishlatiladigan suvda critiladi. Fenilsalitsilat va benzonaftol kabi
ichak antiscptiklari garchi yog‘da erisa ham, X DF ko‘rsatmasi bo'yicha
maydalangan suspenziya holida emulsiyalarga kiritiladi. Bu moddalarni
yog'li eritmasi ichakda gidrolizlanishi qiyinlashib, yogli erilmalari
antiseptik ta'sir ko'rsatmaydi. Suvda ham, yog‘da ham erimaydigan dori
moddalarni hovonchada yaxshilab ezib, birlamchi tayyor emulsiyalarga
qo‘shiladi. Bu dori moddalarni emulsiya tarkibida turg‘unligini ta'min-
lash maqsadida olinadigan cmulgatorni miqdori dori modda miqdorini
yarmi hisobida oshiriiadi. Suspenziyalarni turg'unligini oshirish uchun
zarrachalarni emulgatordan yoki emulsiyadan hosil bo'lgan himoya parda
bilan qoplamoq kcrak. Gidrofob moddalarni (fenilsalitsilat bcnzonaftol
va sh. o‘.) kiritish uchun ortiqroq miqdorda cmulgator qo'shiladi. (Shu
193
www.ziyouz.com kutubxonasi
moddalarning yarmi hisobida). Gidrofil moddalar (tanalbin va sh. o‘.)
qo'shilganda stabilizator miqdori oshmaydi.
Rp:
Em ulsi O lei R icini 100,0
Phenylii salicylatis 2,0
Sirupi C erasi 20,0
M. D. S. 3 yoshli bolaga 1 choy qoshiqdan har 3 soatda herilsin.
10 g ozgina isitilgan kanakunjut yog'idan 4 g o'rik yelimini sarflab,
(fenilsalitsilatni stabillash uchun I g qoshiqda olinadi) birlamchi cmulsiya
tayyorlanadi. Birlamchi emulsiyaga hu aralashma maydalangan dispers
holda qo‘shiladi va unda yaxshilab eziladi. Hosil bo‘lgan emulsiya -
suspenziyani keyin suv bilan suyultiriladi. Oxirida chayqatib turgan
holda sharbatni tomchilab qo'shiladi. Vismut nitrat asosi bilan cmulsiya
layyorlashda arab yelimi va unga o'xshash mahsulotlarni qo'llash
mumkin emas, chunki bunda vismutni arabiantli aralashmasi hosil bo'iib,
suvda crimaydigan yopishqoq massani hosil qiladi.
EFIR MOYLARI VA BOSHQA SUYLQLIKLARDAN
TAYYORLANGAN EMULSIYALAR
Efir moyli emulsiyalar. Suv/efir moyining fazalararo yuza taranglik
chcgarasini tortish kuchi suv/yog‘ning chegara tortish kuchiga qaraganda
ko‘p bo'lgani sababli emulgatorlar (efir moyiga qarab, 100 dan 200%
gacha) ko‘p olinadi. Birlamchi cmulsiyani hosil qilish uchun suvni
ham tegishlicha ko‘p qo'shiladi. Sulfanilamid moddalari chiqqunga
qadar cmulsiyada santal yog‘i yozilgan (tropik daraxt (Santalin albun)
dan olingan efir moyi). U so‘zak va siydik yoMlarini zararsizlantirishda
ishlatilgan. Skipidarli (oliy nav) emulsiya ham uchragan. Kapay balzami
eski dorilar tarkibida berilgan bo‘lib, ishlatilishi xuddi santal yog‘iga
o'xshashdir Santal yog‘i bilan tayyorlangan emulsiyalar uchun yuqorida
aytilgan so'zlar balzamdan layyorlangan emulsiyalarga ham tcgishlidir.
ERKAK PAPOROTNIK EKSTRAKTINING EMULSIYASI
Erkak paporotnik ekstrakti suv bilan aralashmaydi. Emulgirlash
uchun o‘rik yelimidan teng miqdorda olinadi.
Rp:
Exl. Filicis m aris spissi
G um m i A rabici aa 5,0
194
www.ziyouz.com kutubxonasi
N atrii h y d rocarbonatis 0,5
Aq. purificalae 5,0
M f. E m ulsum
D. S. (D u o d en al yu b o rish uchun).
TO‘RTXLORLI KARBON EMULSIYASI
To'rtxlorli karbon gijja haydovchi sifatida ichish uchun tayinlanadi.
Bu modda og‘ir suyuqlik bo'lgani uchun emulgator miqdori 2-2,5 marta
oshiriladi. Rctscpt uchun 15 g emulgator olinadi (10 g yog‘ uchun va 5,0
to'rtxlorli karbon uchun).
Rp:
C arbonae tetro ch lo rati 2,0
Em ulsi oleosi 200,0
M. D. S. G ijjaga qarshi.
EMULSIYALARDAGI
NOMUTANOSIBLIKLAR
Emulsiyalar tarkibiga koagulantli omillar (clcktrolit, o‘ziga suv
shimuvchi moddalar va boshqa) qo‘shish mumkin cmas. Ishqoriy xusu-
siyatga ega moddalar emulsiyada koagulatsiya holatini paydo qilishi
mumkin.
Rp:
Emulsi sem in is A m ygdalarum dulcis 200,0
B arbitali natrii 1,5
M. D. S. B ir osh qoshiqdan k u n ig a 3 m arta ichilsin.
Barbital natriyni tayyorlangan emulsiyada eritmoqchi bo'lsak,
koalessensiya yuzaga keladi. Ivigan massa suzib yuradi.
Rp:
Em ulsi sem in is A m ygdalarum dulcis 200,0
M agnesii sulfatis 8,0
Extr. B elladonnae 0,15
M. D. S. B iro s h qoshiqdan kuniga 3 m a rta ichilsin.
Magniy sulfat elektroliti ta'sirida emulsiya turg‘unligi yo'qolib
cho'kmaga tushadi.
Rp:
Em ulsi Olei R icini 100,0
Sirupi C erasi 10,0
M. D. S. B ir osh q o shiqdan k u n ig a 2 m a rta ichilsin.
195
www.ziyouz.com kutubxonasi
Yog'lt cmulsiyalarga mevali sharbatlar (malina, olcha) nordon ta'sir
etuvchi preparatlar qo'shilishi natijasida ivib qoladi. Oddiy sharbat ham
emulsiyani buzadi. (Konsentrlangan shakar sharbatini degidratlash
xususiyati.)
MAG‘IZLARDAN EMULSIYA TAYYORLASH
MagMzlardan olinadigan emulsiyalar shirin bodom, qovoq, ycr-
yong'oq mag'izlaridan tayyorlanadi. Bu emulsiyalarda oqsil xossasiga
globulinlar mag‘izning g'amlangan oqsil qismi bo'lib, cmulgator
vazifasini bajaradi. Globulin yog'li mag‘izlarda ko'proq bo'lib, kraxmal
saqlovchilarga nisbatan kam boMadi. Ba'zi bir magMzlardan (bodom
va ycryong'oq) emulsiya tayyorlashda emulsiya tiniq oq boMishi uchun
oldin po‘stlog‘idan ajratiladi. Chunki magMzning po‘stlog‘idagi oshlovchi
moddalar, mag'iz tarkibidagi oqsil moddalar oz boMsa ham, cho'kmaga
cho‘kishi mumkin. Emulsiyalar filtr qog'ozidan o'tkazilmaydi, chunki fillr
qog'oz yog‘ tomchilarini ushlab qoladi. Emulsiyalar doka orqali suziladi.
Agar retscptda boshqa ko'rsatmalar bo'lmasa, 100 g emulsiya tayyorlash
uchun 10 qism urug‘ olinadi.
MagMz va urugMarni xususiyatiga qarab tozalashda har xil usullardan
foydalaniladi. Shirin bodom magMzini (60a-70aC) issiq suvda 10 daqiqa
ivitiladi, kcyin po‘stlog‘i ajratiladi. Tozalangan va kerakli miqdori tortib
olingan bodom magMzini (1/10 qism mag‘iz) suv bilan chuqur hovonchada
yog'och dastasida to bir xil bo'tqa hosil boMguncha cziladi, keyin qolgan
suv oz-ozdan qo'shiladi va tayyor emulsiya ikki qavatli doka orqali
suziladi. Undan keyin emulsiyani bcrilgan miqdorigacha suv bilan
yetkaziladi.
Bodomdan tayyorlangan emulsiyaga quyidagi retsept misol boMadi:
Rp:
Emulsi sem inis A m ygdalarum dulcis 180,0
Da. Signa. 1 osh qoshiqdan ku n ig a 3 m arta ichilsin.
Emulsiyani tayyorlash uchun 18,0 po‘stlog‘idan tozalangan shirin
bodom mag'izini olamiz. Ezayotgan vaqtda hujayralardan chiqqan yog‘
tomchilari emulgatorlar bilan emulgirlanib maydalangan yog‘ tomchi-
lari eritma tarkibida muallaq holda tarqaladi. Suv tarkibidagi moy
zarrachalari tekis tarqalishi natijasida, yorugMik nuri sinish koeffitsiycnti
suvda va moyda har xit boMgani tufayli cmulsiyalar doimo oq, sutga
o'xshash boMadi. Emulsiya olish uchun asosan quyidagi magMzlardan
196
www.ziyouz.com kutubxonasi
foydalaniladi: yeryong'oqdan (semina Arachidis hupogaeae), yong'oq-
lardan (semina corylis avellanal) va grck yong'og'idan (semina Juglan
regiae).
M AG‘IZ VA URUG‘LARDAN PO ‘STLOG‘l YOKI QOBIG‘INI
AJRATMASDAN EMULSIYA TAYYORLASH
Ko‘knori, qovoq va kanop urug'laridan po'stlog'ini ajratmasdan
cmulsiya tayyorlanadi.
Rp:
Em ulsi sem inum Papaveris 200,0
Da. Signa. B ir osh qoshiqdan k u n ig a 3 m a rta ichilsin.
Tayyorlashdan oldin ko‘knori urug'ini 2 marta toza elakda issiq suv
bilan (60-70°C) chayiladi, bu esa ma'lum darajada maydalashni oson-
lashtiradi.
URUG‘DAN EMULSIYALAR TAYYORLASH
Rp:
Em ulsi sem inum A m ygdalarum dulcis 180, 0
M. D. S. 1 osh qoshiqdan k u n ig a 3 m ahal.
Hisoblash: Bodom mag'izi 18,0
Tozalangan suv 180 ml gacha
Umumiy og‘irlik 180 g.
Emulsiya tayyorlash uchun 18 g qobiqdan tozalangan mag‘iz kerak
bo'ladi Buning uchun bodom mag‘izi 60 70°C li suvda 10 daqiqa
bo'ktirib qo‘yiladi, so'ngra mag‘tzning ustki qobig'i pinset yordamida
olib tashlanadi. Tarozida torlib olingan tozalangan mag'iz chuqur
hovonchaga solinib ozgina (1,8 ml) suv qo‘shib bo'tqasimon massa hosil
bo'lguncha ezib maydalanadi. Massaga oz-ozdan suv (taxminan 144 ml)
qo'shilib, 2 qavat dokadan tegishli idishga suziladi. Og'irligi 180 g ga
yetkazilib, kcrakli yorliq yopishtiriladi.
Qovoq urug‘ini (Semina C ucurbitae) qattiq po‘stlog‘idan ajrat-
gandan keyin emulsiya tayyorlanadi Yumshoq qavati mag'iz bilan birga
maydalanadi. Tayyor emulsiya suzilmaydi. Shuning uchun urug‘ ustidagi
ko‘k po'stlog'i yaxshi maydalanganligiga ahamiyat berish kerak.
Mag‘izlardan emulsiya tayyorlanganda dispers fazaga ko‘p miqdorda
yog‘ ajralib chiqishiga katta ahamiyat berish kerakki, bu esa birlamchi
cmulsiyaning har tomonlama yaxshi tayyorlanishiga bogiiq. S.F. Shubin
197
www.ziyouz.com kutubxonasi
usuli bo'yicha mag'izlardan emulsiya tayyorlashda ajratib olinadigan yog*
miqdorini yuqori darajaga olib chiqishga harakat qilinadi. Shu maqsadda
emulsiya olishning bir necha usullari ishlab chiqilgan va bulardan ikki
marta ishlash usuli bilan yuqori natija olingan. Bu usul bilan yarim
miqdordagi suv ishlatib emulsiya tayyorlanadi. Emulsiya suzilgandan
keyin mag‘iz to'ponini hovonchaga solib, ikkinchi marta qolgan yarim
suv bilan ishlanadi va suzib, ikkala qism birlashtiriladi.
Rp:
Gmulsi sem inum C u c u rb itae 100, 0
M. D. S. K uniga 4 - 5 m ahal ichilsin.
Hisoblash: Qovoq urug‘i 10,0
Tozalangan suv 100 ml gacha
Umumiy og'irlik 100 g.
10 g po‘st1og‘idan tozalangan qovoq urug'i hovonchada maydalanadi
va I ml suv qo'shib, yaxshilab eziladi. Hosil bo'lgan bo‘tqaga 90 ml suv
qo'shib aralashtiriladi. Tayyor emulsiyani suzmasdan tegishli idishga
solinadi. «Salqin joyda saqlansin», «lshlatishdan oldin chayqatilsin» deb
yozilgan yorliq yopishtiriladi.
MAG‘IZDAN TAYYORLANGAN EMULSIYALARGA DORI
MODDALARNI QO SHISH
Mag'izdan tayyorlanadigan emulsiyalarga suvda eriydigan dori
moddalar kiritiladi. Ularni eritish uchun 1 qism suv qoldiriladi va bir-
lamchi emulsiya tayyor bo‘lgandan keyin suyultiriladi.
Rp:
E m ulsi sem inum A m y g d alaru m dulcis 180,0
N atrii b en z o atis 1,0
M .D.S. 1 osh q o sh iq d a n k u n ig a 4 m a rta ichilsin.
Oddiy qoida bo‘yicha mag‘izdan emulsiya tayyorlanib, 50 ml gacha
suv natriy benzoatni eritish uchun qoMlaniladi.
Rp:
Em ulsi S em inum C u c u rb itae decorticorum ex 50,0-200,0
Sirupi C itri u n sh iu 20,0
M. D. S. E rtalab 2 m a rta q ab u l qilin ad i, b ir necha soatdan k ey in 2 osh
q o sh iq k unjut m oyi ic hiladi.
Qovoq mag'izi po‘chog‘idan tozalanib, ko'kimtir kulrang yupqa
po‘sti bilan ishlatiladi Shuni bilish zarurki, sharbatlar suyultirilmagan
holda qo‘shilsa, emulsiyalarning turg‘unligi yo‘qolib himoya pardasi
198
www.ziyouz.com kutubxonasi
buziladi, emulgatorni degidratsiyalanishiga olib keladi. Shuning uchun
mandarin po‘stlog‘i sharbati toza suvda suyultirilib, biriamchi emulsiyaga
qo'shiladi.
EMULSIYALARGA DORIVOR MODDALARNI
0 0 ‘SHISH
Rp:
Em ulsi oleosi 120,0
C am p h o rae 2,0
M .D .S. 1 osh q o sh iq d an k u n ig a 3 m ahal ichilsin.
Hisoblash: Shaftoli moyidan - 12,0
Kamforadan - 2,0
Jelatozadan - 7,0
Birlamchi suv - 10,5 ml
Ikkilamchi suv - 90,5 ml
122-(12+2 + 7+10,5) = 90,5 ml
Umumiy og'irlik 122 g.
Chinni kosachaga 12 g bodom yoki shaftoli moyi solinadi. Olingan
moy suv hammomida 40-50°C haroratgacha qizdirilib, unda 2 g kamfora
eritiladi Hovonchada 7 g jelatoza maydalanadi va ustiga sovitilgan
kamforaning moyli eritmasi solinib yaxshilab aralashtiriladi. Hosil
bo'lgan massaning ustiga tezda 9,5 ml suv solinadi va birlamchi emulsiya
hosil boMguncha aralashtiriladi. Birlamchi emulsiya hosil bo‘lganini
tekshirib ko'rilgandan so‘ng qolgan suv oz-ozdan aralashtirib turgan
holda qo'shiladi. Tayyor cmulsiya shisha flakonga suziladi va og‘irligi 122
g ga yetkaziladi.
Rp:
E m ulsi ex oleis R icin i 160,0
B ism uthi su b n itra tis 1,0
S iru p i sim plicis 20 m l
O lei M enthae p ip e rita e g u tta s V
M D S. 1 choy q o sh iq d a n k u n ig a 3 m ahal ichilsin.
Hisoblash: Kanakunjut moyidan 16,0
Jclatozadan 8,0 ml
Qalampir yalpiz moyi 5 tomchi
Vismut nitrat asosidan 1,0
Qand sharbatidan 20 ml (26,0 g)
Birlamchi suv - 12 ml
199
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ikkilamchi suv - 124 ml
Umumiy og‘irlik 187 g.
Hovonchada 12 ml suv 8 g jelatoza bilan aralashtiriladi. Ustiga
tomchilab 16 g kanakunjut moyi va 5 tomchi yatpiz moyi qo‘shilib
emulgirlanadi. Birlamchi emulsiyaga 124 ml suv qo'shib 2 qavatli
dokadan suzib og‘irligi 160 g ga yetkaziladi. Hovonchada 1 g vismut
nitrat asosi 0,5 g tayyor emulsiya bilan eziladi. Oz-ozdan qolgan emulsiya
qo‘shiladi va 20 ml qand sharbati qo'shib aralashtiriladi. Qo‘ng‘ir shisha
idishga solinib kerakli yorliq yopishtiriladi.
EMULSIYA SIFATINl TEKSHIRISH
1. Mikroskopda dispers faza o'lchamini bir xilligi tekshiriladi. Runda
katta zarrachalar bo'lmasligi kerak.
2. Qavatlanishi 1500 ayl/daq. tezlikda sentrifugalanadi. Qatlamlarga
ajralmasligi kerak.
3. Termik turg'unligi termostatda 50°Cda tekshiriladi.
4. Qovushqoqligi viskozimetrlarda aniqlanadi.
Kelajakda emulsiyalarni dori shakfi sifatida rivojlantirishning 3 ta
yo'nalishi ko‘zda tutilgan:
1. Emulsiya tayyorlashda kichik mexanizatsiyalarni qo'tlash (disper-
gator, gomogenizatorlar);
2. Emulgatorlar kolamini kengaytirish;
3. Emulsiya sifatini baholashning yangi usullarini joriy etish.
To‘g‘ri tayyorlangan emulsiyalar gomogenligini bir necha kun
davomida saqlash mumkin. Dispers fazaning ustki qismi ko'tarilishi
emulsiyaning buzilishiga olib keladi. Ichish oldidan chayqatilsa,
oldingi holatiga qaytadi. Haroratning ko'tarilishi yoki birdan pasayishi
emulsiyaning buzilishiga sabab bo'ladi. Tayyorlangan emulsiyalarga
«Ishlatishdan oldin chayqatilsin» va «Salqin joyda saqlansin» yozuvli
yorliq yopishtiriladi. Emulsiyalar mikroorganizmlarning ko'payishiga
yaxshi muhit yaratadi. Shuning uchun emulsiyalarni tayyorlaganda
gigiyena qoidalariga rioya qiiinishi shart.
200
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: