Texnologiyalari kafedrasi «hayot faoliyati xavfsizligi»

Nazorat savollari 
1. Insonga zararli omillar qanday yo‘l bilan ta`sir qiladi? 
2. Ishlab chiqarishdagi zararli moddalar va ularning organizmga ta`sirini ayting. 
3. Ishlab chiqarish changlari va ularni organizmga zararli ta`sirini ayting. 
4. Changlarni zararli ta`sirini kamaytirish uchun qanday tadbirlarni amalga oshirish 
kerak? 
9-Ma’ruza. Ishlab chiqarish changlari va zaharli moddalarning inson 
organizmiga salbiy ta’siri, ularga qarshi chora-tadbirlar
Reja. 
 
1. Ishlab chiqarish changi va uning insonga ta`siri. 
2. Zaharli gazlar va ularning ta`sir turlari. 
3. Ishlab chiqarishda zaharlanishning inson organizmiga ta`siri. 
4. Zaharli moddalarga yo‘l qo‘yilgan miqdorlar me`yori. 
5. Zaharli moddalar ajralishini bartaraf etish. 
Tayanch iboralar 
Zaharli 
moddalar, 
gigiena, 
zaharli 
gazlar, 
baxtsiz 
hodisalar, 
jarohatlanishlar, kasbiy kasalliklar, avariyalar,

---

70 
1. Ishlab chiqarish changi va uning insonga ta`siri. 
Ishlab chiqarishdagi ko‘p ishlarni bajarishda chang hosil bo‘ladi. Ular kelib 
chiqish manbalariga ko‘ra, tabiiy va sun`iy changlarga bo‘linadi.
a) Tabiiy changlar - inson ta`sirisiz hosil bo‘ladi. Bunday changlar turkumiga 
shamol va bo‘ronlar ta`sirida qum hamda tuproqning erroziyalangan qatlamlari 
uchishi, o‘simlak va hayvon olamida, vulqonlar otilishi boshqa hollarda paydo 
bo‘ladigan changlarni kiritish mumkin.
b) Sun`iy changlar – ishlab chiqarish korxonalari va qurilishlarda insonning 
bevosita ta`siri natijasida hosil bo‘ladi. 
Kelib chiqish xususiyati bo‘yicha organik, mineral va aralashma changlarga 
farqlanadi. Changlarning zararli ta`siri uning kimyoviy tarkibiga bog‘liq. 
Changning kattaligi, uch guruhga bo‘linadi: 
-kattaligi 10 mkm.dan katta bo‘lgan changlar. Bunday changlar o‘z og‘irligi 
ta`sirida erga qo‘nadi; 
-kattaligi 10 mkm.dan 0, 25 mkm.gacha bo‘lgan changlar. Ular erga juda 
sekinlik bilan tushadi va mayda changlar deb yuritiladi. 
-kattaligi 0,25 mkm.dan kichik bo‘lgan changlar, ular erga qo‘nmay havoda uchib 
yuradi. 
Changning inson organizmiga ta`siri, eng avvalo, nafas olganda yuzaga keladi.
Bunda havo bilan nafas olish, asosan, nafas organlarini zararlanishi: bronxit, 
pnevmokonioz yoki umumiy reaktsiya (zaharlanish, allergiya) rivojlanishini 
vujudga keltirishi va changning o‘pka yo‘liga kirishi pnevmaniya, sil, o‘pka 
rakining kelib chiqishiga sharoit yaratishi mumkin. Qo‘rg‘oshin, mis va boshqa 
metallarning changi inson organizmiga zaharlovchi modda sifatida salbiy ta`sir 
ko‘rsatadi. Changning hosil bo‘lishi va tarqalishiga qarshi kurashda texnologik 
jarayonlar avtomatik usullarga o‘tkazilgan halda jihozlarning zichligi oshirilib, 
ma`lum masofadan turib boshqarish tizimlariga o‘tish muhim ahamiyatga ega 
hisoblanadi.