Texnologiyalar va pedagogik mahorat

tadbirkorlik o ‘yinlaridir. 
M a’lumki, 
tadbirkorlik o ‘yinlari talabalaming kollektiv faoliyatini tashkil etishni bildiradi. 
Bu jarayonda uning bo‘lg‘usi kasbiy faoliyatining ashyoviy va ijtimoiy mazmuni 
yaratiladi.
T a d b irk o rlik   o ‘y in larin in g   pedagogik  sam arad o rlig i  natijasi  k o ‘p 
jihatlard an o ‘yinning ssenariysini  ishlab chiqish va uning tayyorlanish sifati 
bilan  belgilanadi.  T adbirkorlik  o ‘yinlari  talabani  am aliy  tayyorlashning 
pedagogik  vazifalari  tizim ini  yechishga  qaratilgan  b o ‘lishi  lozim .  Bularga 
birinchi navbatda:  real kasbiy faoliyat sharoitida q o ‘lIanadigan am aliy malaka 
va  k o ‘nikm alam i  shakllantirish;  am aliy  vaziyatlar  va  shunga  m os  harakat 
u s u lla rin i  ish lab   c h iq is h n i  ta h lil  q ila d ig a n   fik rla sh   q o b iliy a tla rin i 
shakllantirish; guruh  (jamoa) faoliyatida faol ishtirok etishini ta ’minlaydigan 
qobiliyatlarni  shakllantirish  taaliuqlidir.
0 ‘vinning mazmuni va tuzilmasi shunday shakllanishi va shunday tuzilishi 
kerakki,  unda shunga mos m alaka va qobiliyatlar har bir ishtirokchida butun 
o ‘yin davom ida shakllansin.  0 ‘yinning pedagogik vazifalari ssenariyda aniq 
aks  etishi  shart.
0 ‘quv  vaziyatini  m odellashtirish  b o ‘yicha  tad b irk o rlik   o ‘yinlarini 
tayyorlashda murakkab amaliy vazifalarni (m uam m olam i) yechishga qaratilgan 
kasbiy faoliyat m azm uni tanlanadi.  Bunda mos vazifalarni tahlil qilib chiqish,

---

uni yechishda ishtirok etadigan rahbarlar va ijrochilarni,  ularning vazifalari, 
o ‘za ro   m u n o sab atlari  ta rtib i,  vazifani  sam arali  y ec h ish n in g   ib tidosi, 
bosqichlari va m e ’yorlari, unga kerak b o ‘ladigan texnik vositalar,  m e ’yoriy, 
ehtiyoj  (spravochnik),  m etodik va boshqa m anbalarni aniqlash zarur.
0 ‘quv  ja ra y o n in i  tak o m illa sh tirish   m eto d lari  m u am m o li  o ‘qitish 
jarayonida samaradorligi bilan alohida ahamiyatga ega.  U lardan talaba ijodiy 
shaxsni — b o ‘lg‘usi m utaxassisni shakllantirish  nuqtai nazardan foydalanish 
m aqsadga muvofiqdir.  Bunday o ‘qitishda talabalam ing bilish m ustaqilligini 
shakllantirish  va  rivojlantirish  katta  aham iyatga  ega,  chunki  u  talabalarda 
bilimga boMgan barqaror qiziqishning shakllanganligini, tashabbus va mustaqil 
faoliyatning  m untazam ligini,  m uayyan  aqliy  harakatlar  va  aqliy  sifatiar 
tizim ini k o ‘zda tutadi.
M a’lumki, bilish talabalam ing tushunishi uchun boMgan aniq fan sathida 
boshlanar va bu bosqichga  uning rivojlanishi,  qobiliyati  m os kelishi,  tabiat 
jarayonlari va hodisalarining ichki m ohiyati va haqiqiy m azm uniga yetish va 
shu  tariq a  asl  ilmiy  bilim lar  o ‘zlashtirilar  ekan,  bu  o ‘rinda  o ‘qitishning 
faol,  m uam m oli-ijodiy  m etodlarini  qoMlash  zarur.  Vazifa  ilmiy  bilim larni 
egallash jarayonida o ‘z -o ‘zidan hal boMmaydi.  U ning yechilishi tafakkurni 
m axsus  m ashq  qildirishga jalb  etadi.  Shu  m a’noda  gap  o ‘quv  m aterialini 
o ‘rganishning  m uayyan  obrazi,  tashkiliy,  pedagogik  m aqsadga  muvofiqligi 
jarayoni, fikrlashning faol taraqqiy etib borishi, bilish faolligi va talabalam ing 
mustaqilligi haqida boradi.
D em ak,  m uam m oli  o ‘qitish  bu  o ‘qitishning  pedagogik  texnologiyasi 
boMib,  o ‘zining  m azm uni  va  tuzilm asi  b o ‘yicha  o ‘qituvchi  va  talabaning 
ijodiy jarayonlarini sintezlaydi.
M u am m o li  o ‘q itish d a  pedagogik  fao liyatning   x ususiyatlari  o ‘quv 
axborotlari  m azm un ini  m uam m oli  vazifalar  va  m uam m oli  vaziyatlarga 
k o ‘chirish  orqali  m aqsadlarni  oydinlashtirish jarayonidan  iborat  boMadi.
Ijodiy o ‘quv faoliyati  m uam m oli o ‘qitishning asosiy qoidasini saqlagan 
holda — m a’lum  darajada harakatlarga erkinlik berish va bu harakatlanii bilish 
jarayonining b utu n  tuzilm asi tizim ida tartibga tushirish bilan boshqariladi.
M u am m o li  o ‘q itish d a n   foyd alangan  h o ld ag in a  ta la b a la rd a   o ‘quv 
m uam m olari  va  kasbiy  vazifalarini  yechishda  ilmiy  tekshirish  jih atd an  
y o n d a sh u v n i  ta rb iy a la s h ,  m u sta q il  b ilis h   m alak a si  va  m e to d la rin i 
shakllantirish m um kin.  M uam m oli o ‘qitishni qoMlash, bilishni tushunishni 
sh ak llan tirish g a  y o rd a m   beradi,  pedagogik  ijod  va  kasbiy  m a h o ra tn i 
rivojlantirishga psixologik va kasbiy tayyorlikni shakllantiradi.
M u am m o li  o ‘qitish  o ‘quv ax b o ro tlarin in g   m axsus tu zilm asin i  ishlab 
c h iq ish n i  ta q q a z o   q iladi.  M u am m o li  leksiya  tex no lo g iy asi  savollar, 
g ip o tezalar  tizim i,  uning yechim i,  nazo rat vatuzatuvlam i am algaoshirish 
tiz im i  o rq ali  m azm u n n i  m u n ta z a m   o ch ib  b o rish n i  k o ‘zda  tu tad i.
Shuningdek,  m uam m oli leksiyada m uam m oli vaziyat va uni m uam m oli
89

---

hal  qilish  tizim i  ham   kiradi.  0 ‘quv jarayonida  bunday  texnologiyani joriy 
qilish  qiziqishni  uyg‘otadi,  aqlni  rivojlantiradi,  bilish qarshiliklarini yengish 
uchun   yo‘l-y o ‘riqlar berishni  talab  qiladi.  Shu  bilan birga  m antiqiy  tadqiq 
qilishga voMlaydi va uni b o sq ic h la rb o ‘yicha o ‘rgatadi, tafakkurning nazariy 
uslublarini tarbiyalaydi.
M uam m oli  leksiyani  o ‘tkazishda  o ‘quv  axborotlari  tuzilm asi  shunday 
tasvirlanishi m um kin,  ya’ni  leksiya « 0 ‘zbekiston Respublikasida Xalq ta ’limi 
taraqqiyotining hozirgi zam on konsepsiyasi» kabi m uammolarga bag‘ishlanishi 
m um kin.  Bu  leksiyani  tashkil  etishda  m uam m oli  vaziyat  takliflar b o ‘yicha 
yechilish  usulini  tanlash,  q o ‘yilgan  m uam m o  yechim i  b o ‘yicha  tanlangan 
usullarni  m u hokam a qilish,  yangi axborotni  olib  kirish tarzida yaratiladi.
M uam m oli vaziyatni yaratish u chun  talabalarga ikki nazariy qoida taklif 
etiladi:  bu xalq ta ’lim ini b ashorat qilish va xalq t a ’limi m aqsadi.  U larga bu 
m u am m o la rd an   birini  tan lash   yoki  m u am m oli  vaziyat  aniq lab   berishi 
lozim   boMgan  o ‘zlarining  yangi  nazariy  qoidasini  tuzish  ta k lif etiladi.
Keyingi bosqichda  tanlangan  vazifani  m uhokam a  qilish  tashkil  etiladi, 
uning hal qilinish jarayoni kuzatiladi,  axborotlar tahlil qilinadi va tanlangan 
yechim ning to ‘g ‘riligi tekshirib ko ‘riladi.  U ndan so ‘ng yangi nazariy nuqtai 
nazam i tuzishga o ‘tiladi.
M u am m oli  leksiya  talab alarn in g   faqat  tinglovchi  em as,  balki  faol 
ishtirokchi boMishini taqozo qiladi.  U   ilmiy tafakkur uslubini  rivojlantiradi. 
M uam m oli vazifalar o ‘zida operasion-prosessual tarkiblami birlashtiradi.  U lar 
axborot  m azm u n in i  yangilash  va  yangi  bilim lar  olish  o rqali  tahlilga, 
tushunish va izohlashga, o ‘rganilayotgan ilmiy m uam m olarni nazariy jihatdan 
fikrlashga diqqatni jalb qiladi.  M uam m oli leksiya davomida talabalarda mavjud 
boMgan  bilim lardan  foydalaniladi,  ularni  yangi  axborotlar  bilan  bogMiq 
ravishda yangilanishini am alga oshiradi.